📌 १. लॅटेराइट माती
➤ क्षेत्र: २.४ लाख चौ.कि.मी.
➤ प्रमुख भाग: पूर्व व पश्चिम घाट, राजमहाल टेकड्या, नागपूर पठार, मेघालय
➤ वैशिष्ट्ये:
▸ उच्च तापमान आणि जोरदार पावसामुळे तयार होते
▸ सिलिका आणि चुना वाहून जातात; लोह व ॲल्युमिनियम हायड्रॉक्साइड शिल्लक राहतात
▸ नायट्रोजन, फॉस्फरस, कॅल्शियम व सेंद्रिय पदार्थ कमी
▸ भात, चहा, कॉफी, रबर, सुपारीसाठी योग्य
📌 २. तांबडी किंवा पिवळी माती
➤ क्षेत्र: ३.५ लाख चौ.कि.मी.
➤ प्रमुख भाग: ओडिशा, छत्तीसगड, गंगेच्या दक्षिण भागात
➤ वैशिष्ट्ये:
▸ अग्निजन्य आणि रूपांतरित खडकांमधून निर्माण
▸ लोह ऑक्साईडमुळे लाल रंग, ओलसर स्थितीत पिवळी
▸ पीएच: 6.6 ते 8.0
▸ जलधारण क्षमता कमी
▸ गहू, भात, डाळी, तंबाखू यासाठी योग्य
📌 ३. काळी माती (काळी कापूस माती)
➤ क्षेत्र: ४.४६ लाख चौ.कि.मी. (१४.२%)
➤ प्रमुख भाग: महाराष्ट्र, गुजरात, मध्य प्रदेश, दख्खन पठार
➤ वैशिष्ट्ये:
▸ बेसॉल्ट खडकांमधून तयार
▸ टिटॅनियम फेराइटमुळे काळा रंग
▸ जलधारण क्षमता अत्यधिक, भेगा पडतात
▸ स्वयंनांगरणी माती (cracking → aeration)
▸ कापूस, ऊस, सोयाबीन, ज्वारी यासाठी योग्य
📌 ४. वाळवंटी/शुष्क माती
➤ क्षेत्र: १.४२ लाख चौ.कि.मी. (४.३२%)
➤ प्रमुख भाग: पश्चिम राजस्थान, हरियाणा, दक्षिण पंजाब, पश्चिम गुजरात
➤ वैशिष्ट्ये:
▸ वाळूमय, सच्छिद्र
▸ नायट्रोजन, लोह, फॉस्फरस कमी
▸ वनस्पती कमी, सेंद्रिय घटक न्यून
▸ योग्य सिंचनाने गहू, ज्वारी, बार्लीसारखी पिके
📌 ५. खारवट व अल्कधर्मी माती
➤ क्षेत्र: पश्चिम उत्तर प्रदेश, गंगा-यमुना खोऱ्याचा भाग, पंजाब, हरियाणा
➤ वैशिष्ट्ये:
▸ अपुरा जलनिःस्सारण, कमी पावसामुळे तयार
▸ ‘रेह’, ‘उसर’, ‘कल्लर’ अशी नावे
▸ सोडियम, मॅग्नेशियम, पोटॅशियम लवण अधिक
▸ नायट्रोजन व कॅल्शियम कमी
▸ शेतीसाठी अयोग्य, पुनर्सुधार आवश्यक
📌 ६. दलदली/पिटमय माती
➤ क्षेत्र: २.४ लाख चौ.कि.मी.
➤ प्रमुख भाग: सुंदरबन, अलेप्पी, उत्तर बिहार, अलिबाग, तमिळनाडू
➤ वैशिष्ट्ये:
▸ जास्त पावसामुळे व आर्द्रतेमुळे तयार
▸ आम्लीय व सेंद्रिय घटक समृद्ध
▸ सेंद्रिय पदार्थांची साठवणूक अधिक
▸ भात, ऊस, नारळ लागवडीस उपयुक्त
📌 ७. वन व पर्वतीय माती
➤ क्षेत्र: २.८५ लाख चौ.कि.मी. (८.६८%)
➤ प्रमुख भाग: हिमालय व इतर डोंगराळ भाग
➤ वैशिष्ट्ये:
▸ अपरिपक्व व अल्प विकसित
▸ ह्युमस अधिक
▸ फॉस्फरस, चुन्याचे प्रमाण कमी
▸ जंगलांचे पीक व चहा, सफरचंद लागवडीस योग्य
📌 ८. गाळाची माती
➤ क्षेत्र: १५ लाख चौ.कि.मी. (४०%)
➤ प्रमुख भाग: गंगेचे मैदान, नर्मदा-तापी खोरे, किनारी प्रदेश
➤ वैशिष्ट्ये:
▸ नद्या व सागरी गाळातून निर्माण
▸ सुपीकता खूप जास्त
▸ पोटॅशियम, कॅल्शियम, फॉस्फरस भरपूर
▸ ‘भाबर’ आणि ‘तराई’ स्वरूपात उपलब्ध
▸ विविध प्रकारची पिके (गहू, भात, ऊस, भाजीपाला)