ऑक्सिडेशन (Oxidation) आणि रिडक्शन (Reduction)

🔷 १) ऑक्सिजन व हायड्रोजनच्या दृष्टीने व्याख्या:

➤ ऑक्सिडेशन: ज्या क्रियेमध्ये कोणत्याही पदार्थामध्ये ऑक्सिजनचा संयोग (Addition of Oxygen) होतो किंवा हायड्रोजनचा अपसारण (Removal of Hydrogen) होते, त्या क्रियेला ऑक्सिडेशन म्हणतात.

उदा. ➤ 2H₂ + O₂ → 2H₂O (हायड्रोजनचे ऑक्सिडेशन झाले)

➤ रिडक्शन: ज्या क्रियेमध्ये कोणत्याही पदार्थामध्ये ऑक्सिजनचा अपसारण (Removal of Oxygen) होतो किंवा हायड्रोजनचा संयोग (Addition of Hydrogen) होतो, त्या क्रियेला रिडक्शन म्हणतात.

उदा. ➤ CuO + H₂ → Cu + H₂O (CuO चे रिडक्शन झाले)

🔷 २) इलेक्ट्रॉनच्या दृष्टीने व्याख्या:

➤ ऑक्सिडेशन: ज्या क्रियेमध्ये कोणत्याही पदार्थातून इलेक्ट्रॉन दिला जातो (Loss of electrons), ती क्रिया ऑक्सिडेशन असते.

उदा. ➤ Na → Na⁺ + e⁻

➤ रिडक्शन: ज्या क्रियेमध्ये कोणत्याही पदार्थाने इलेक्ट्रॉन घेतला जातो (Gain of electrons), ती क्रिया रिडक्शन असते.

उदा. ➤ Cl₂ + 2e⁻ → 2Cl⁻

🔷 ३) प्रोटॉनच्या दृष्टीने व्याख्या (Acid-base संकल्पनेत):

➤ ऑक्सिडेशन: ज्या क्रियेमध्ये प्रोटॉन (H⁺) दिला जातो (Loss of proton), ती ऑक्सिडेशन प्रक्रिया आहे.

➤ रिडक्शन: ज्या क्रियेमध्ये प्रोटॉन (H⁺) घेतला जातो (Gain of proton), ती रिडक्शन प्रक्रिया आहे.

🔷 सारांश:

➤ ऑक्सिडेशन = इलेक्ट्रॉन गमावणे / ऑक्सिजन वाढवणे / हायड्रोजन कमी करणे / प्रोटॉन देणे

➤ रिडक्शन = इलेक्ट्रॉन मिळवणे / ऑक्सिजन कमी करणे / हायड्रोजन वाढवणे / प्रोटॉन घेणे

अधिक माहितीसाठी नक्की पहा :  www.yashacharajmarg.com