TRICK-"रेखा हमे हिट करके पोएचे (पीछे) छोड़ गई"
रे-रेबीज
खा-खसरा
ह-हर्पीस
में-मेनिनजाईटिस
हि-हिपेटाइटीस
ट-ट्रेकोमा
"करके-silent"
पो-पोलियो
ए-एड्स
चे-चेचक (बड़ी माता)
छो-छोटी माता
ड-डेंगू ज्वर (पित्त ज्वर)
ग-गलसोध (mumps)
ई-इन्फ्लुन्ज़ा (स्वाइन फ्लू N1H1)
1) देवी (Small Pox):
हा रोग variola व्हायरस या विषाणूंमुळे होतो.
या रोगामुळे मज्जासंस्थेला प्रादुर्भाव होतो.
या रोगाचा प्रसार खोकल्यापासून उडणाऱ्या दूषित थेंबांमुळे होतो.
लक्षणे: ताप, संसर्गानंतर ३/४ दिवशी अंगावर पुळ्या, पुढील टप्प्यात आंधळेपणा
लस: देवीची लस
1975 पासून भारतात देवीची लास देण्यात येत आहे.
2) कांजण्या (Chicken Pox)
हा रोग Vericella -zoster या विषाणूमुळे होतो.
हा रोग मुख्यतः लहान मुलांचा आहे. मात्र, तो तरुणांना सुद्धा होऊ शकतो.
हा रोग धोकादायक नाही.
लक्षणे: ताप, डोकेदुखी, संसर्गाच्या पहिल्या दिवशीच पुरळ
लस: उपलब्ध नाही. मात्र, एकदा होऊन गेल्यावर आयुष्यभर संरक्षण.
3) गोवर (Measles)
हा रोग Myxovirus या विषाणूंमुळे होतो.
हा रोग खूप संसर्गजन्य असून मुख्यतः पाच वर्षाखालील मुलांना होतो व या रोगामध्ये दुय्यम संसर्गाची भीती खूप असते.
लक्षणे: ताप, कोरडा घसा, तिसऱ्या दिवशी तोंडांत पांढरा ठिपका, चौथ्या दिवशी पुरळ
लस: गोवर विरोधी लस – आयुष्यभर संरक्षण
भारतात गोवर हे बालमृत्यूचे प्रमुख कारण आहे.
4) रुबेला (Rubella किंवा Gernman measles)
हा रोग Myxovirus या विषाणूमुळे होतो.
हा रोग खूप संसर्गजन्य असून मुख्यतः पाच वर्षाखालील मुलांना होतो व या रोगामध्ये दुय्यम संसर्गाची भीती खूप असते.
या रोगांमुळे मानेतील ग्रंथींना प्रादुर्भाव होतो.
लक्षणे: ताप, मानेतील ग्रंथींचा दाह, संसर्गाच्या पहिल्या दिवशी पुरळ,
गर्भारपणाच्या पहिल्या चार महिन्यात आईला झाल्यास मूल मतिमंद तसेच बहिरे होण्याची शक्यता असते.
लस: रुबेला -विरोधी लस. जीवनभर संरक्षण.
5) गालफुगी (Mums)
हा रोग Paramyxo Virus या विषाणूंमुळे होतो.
या रोगाचा प्रादुर्भाव लाळेच्या ग्रंथींना होतो. लाळेच्या ग्रंथींना सूज आल्याने गाळ फुगल्यासारखा दिसतो.
लक्षणे: ताप, लाळेच्या ग्रंथींना सूज, अन्न-पाणी गिळण्यास त्रास.
हा मुख्यतः लहान मुलांना होतो, मात्र तरुण माणसास झाल्यास तो वांझ होऊ शकतो.
लस: गालफुगीविरोधी लस.
6) पोलिओ (Poliomycetis):
हा रोग Entero virus या विषाणूमुळे होतो.
या रोगाचा प्रादुर्भाव मध्यवर्ती मज्जासंस्थेला होतो.
या रोगामुळे हात – पाय लुळें होऊ शकतात व असा प्रादुर्भाव मुख्यतः लहानपणीच होत असतो.
लस: पोलिओच्या विरोधी दोन लसींचा वापर केला जातो.
१) Salf V – शरीरात इंजेकशनद्वारे दिली जाते.
२) सेबीने – तोंडाद्वारे दिली जाते.
WHO ने भारतासाठी Sebine या लसीची शिफारस केली आहे.
November 1995 पासून भारताने प्लस पोलिओ इम्युनायझेशन कार्यक्रमाची सुरुवात केली आहे. या कार्यक्रमा अंतर्गत पाच वर्षाखालील मुलांना OPV (Oral Polio Vaccine) दिले जाते.
