महाजनपद आणि त्यांची माहिती:

1. अंग 🟢

   - स्थान: गंगेच्या दक्षिणेला, बिहार

   - राजधानी: चंपा 🏰

   - राजा: दशरथ 👑

   - पाडाव: मगधच्या बिंबिसारने याचा पाडाव केला ⚔️

2. वज्जी (वृज्जि) 🟢

   - स्थान: उत्तर बिहार

   - राजधानी: वैशाली 🏰

   - शासन: विविध (गणराज्य)

3. मगध 🟢

   - स्थान: दक्षिण बिहार

   - राजधानी: राजगृह (नंतर पाटलीपुत्र) 🏰

   - राजे: बिंबिसार आणि अजातशत्रू 👑

   - विशेषता: भारतीय उपखंडातील सर्वात सामर्थ्यशाली महाजनपद

4. काशी 🟢

   - स्थान: बिहारच्या पश्चिमेला

   - राजधानी: वाराणसी 🏰

   - राजा: ब्रह्मदत्त 👑

   - पाडाव: अजातशत्रूने काशी जिंकले ⚔️

5. कोशल 🟢

   - स्थान: पूर्व उत्तर प्रदेश

   - राजधानी: श्रावस्ती (उत्तर), कुशावती (दक्षिण) 🏰

   - राजा: प्रसेनजीत (बुद्धाचा समकालीन) 👑

   - विशेषता: अयोध्या, कपिलवस्तु (बुद्धाचा जन्मस्थान)

6. वत्स 🟢

   - स्थान: यमुना नदीच्या काठावर, आधुनिक अलाहाबाद (प्रयागराज)

   - राजधानी: कौशांबी 🏰

   - राजा: उदयन 👑

7. चेदी 🟢

   - स्थान: आधुनिक बुंदेलखंड, उत्तर प्रदेश आणि मध्य प्रदेश

   - राजधानी: सुकतीमती 🏰

   - राजा: शिशुपाल 👑

8. पांचाल 🟢

   - स्थान: पश्चिम उत्तर प्रदेश

   - राजधानी: अहिच्छत्र (उत्तर), कांपिल्य (दक्षिण) 🏰

9. कुरू 🟢

   - स्थान: आधुनिक दिल्ली आणि दोआब प्रदेश

   - राजधानी: इंद्रप्रस्थ 🏰

10. मल्ल 🟢

    - स्थान: पूर्वी उत्तर प्रदेश

    - राजधानी: कुशीनगर, पावा 🏰

11. मत्स्य 🟢

    - स्थान: पूर्व राजस्थान (जयपूर, अलवर, भरतपूर)

    - राजधानी: विराटनगरा 🏰

12. अवंती 🟢

    - स्थान: मध्य माळवा

    - राजधानी: उज्जैन (उत्तर), महिष्मती (दक्षिण) 🏰

    - राजा: प्रद्योत 👑

13. अश्मक 🟢

    - स्थान: गोदावरी नदीच्या काठावर, आधुनिक महाराष्ट्र

    - राजधानी: पोटली/पोतन 🏰

    - विशेषता: विंध्यच्या दक्षिणेला एकमेव महाजनपद

14. गांधार 🟢

    - स्थान: आधुनिक उत्तर-पश्चिम पाकिस्तान आणि पूर्व अफगाणिस्तान

    - राजधानी: तक्षशिला 🏰

    - राजा: पुकारसाथ 👑

15. कंबोज 🟢

    - स्थान: उत्तर पाकिस्तान

    - राजधानी: राजपूर (द्वारका) 🏰

16. सुरसेन 🟢

    - स्थान: पश्चिम उत्तर प्रदेश

    - राजधानी: मथुरा 🏰

    - राजा: अवंतीपुरा 👑

बौद्ध परिषदा

1⃣ पहिली बौद्ध परिषद

▪️काळ:-483 इ स पू

▪️अद्यक्ष:-महाकश्यप

▪️ठिकाण:-राजगृह

🏵राजा:-अजातशत्रू

2⃣ दसरी बौद्ध परिषद

▪️काळ:-387 इ स पू

▪️अद्यक्ष:-महास्तवीर रेवत

▪️ठिकाण:-वैशाली

🏵राजा:-कालाशोक

3⃣ तिसरी बौद्ध परिषद

▪️काळ:-243 इ स पू

▪️अद्यक्ष:-मोगलीपुत्र तिस्स

▪️ठिकाण:-पाटलीपुत्र

🏵राजा:-अशोक

4⃣ चौथी बौद्ध परिषद

▪️काळ:-पहिले शतक

▪️अद्यक्ष:-वसुमित्र

▪️ठिकाण:-कुंडलवण

🏵 राजा :-कनिष्क

चालू घडामोडीचे 10 महत्त्वाचे प्रश्न व उत्तरे

 📝 Q1. नुकताच कोणता दिवस ‘राष्ट्रीय सांख्यिकी दिन’ म्हणून साजरा करण्यात आला?

✅ उत्तर: 29 जून

---

📝 Q2. 2025 मध्ये G7 शिखर परिषद कोणत्या देशात झाली?

✅ उत्तर: इटली (Puglia, Italy)

---

📝 Q3. भारताचा नवीन Chief of Army Staff (COAS) म्हणून कोणाची नियुक्ती झाली?

✅ उत्तर: Lt. General Upendra Dwivedi

---

📝 Q4. ‘Wimbledon 2025’ पुरुष विजेता कोण ठरला? *(सद्याच्या ट्रेंडनुसार संभाव्य उत्तर; अंतिम निकाल अद्यावत केल्यास सांगा)*

✅ उत्तर: Carlos Alcaraz

---

📝 Q5. नुकताच कोणता भारतीय राज्य ‘हर घर जल’ योजनेत 100% नळजोडी असलेले राज्य बनले?

✅ उत्तर: गोवा

---

📝 Q6. आंतरराष्ट्रीय Olympic Day कधी साजरा केला जातो?

✅ उत्तर: 23 जून

---

📝 Q7. 2025 च्या QS वर्ल्ड युनिव्हर्सिटी रँकिंगमध्ये IIT Bombay चे स्थान कितवे आले?

✅ उत्तर: 134वे

---

📝 Q8. नवा NATO महासचिव म्हणून कोणाची निवड झाली आहे?

✅ उत्तर: Mark Rutte (Netherlands PM)

---

📝 Q9. भारतातील पहिला सेमी-हाय स्पीड ‘Regional Rapid Transit System’ (RRTS) कोणत्या शहरात सुरू झाला?

✅ उत्तर: दिल्ली – मेरठ

---

📝 Q10. नुकताच झालेला COP29 climate conference कोणत्या देशात होणार आहे?

✅ उत्तर: अझरबैजान (Azerbaijan)

चालू घडामोडी :- 30 जून 2025

◆ नागपूर येथे देशातील पहिल्या संविधान उद्देशिका पार्क चे लोकार्पण भूषण गवई यांच्या हस्ते करण्यात आले आहे.

◆ पराग जैन यांची RAW संस्थेचे प्रमुख पदी नियुक्ती झाली आहे.

◆ त्रिभाषा सूत्राचा अभ्यास करण्यासाठी महाराष्ट्र शासनाने नरेंद्र जाधव यांच्या अध्यक्षतेखाली समिती नेमली आहे.

◆ जपानमध्ये जगातील सर्वाधिक वृद्ध लोकसंख्या आहे. [36.9 दशलक्ष पेक्षा जास्त लोक 65 वर्षांपेक्षा मोठे आहेत.]

◆ जगात वृद्धांची टक्केवारी सर्वात जास्त मोनॅको देशात आहे.

◆ राजेश कुमार यांची महाराष्ट्र राज्याच्या मुख्य सचिव पदी नियुक्ती झाली आहे.

◆ पहिला इंडिया हॉकी मास्टर्स कप 2025 मध्ये चेन्नई येथे पार पडला आहे.

◆ पहिला इंडिया हॉकी मास्टर्स कप 2025 चे महिला गटात विजेतेपद ओडिशा ने पटकावले आहे.

◆ पहिला इंडिया हॉकी मास्टर्स कप 2025 चे महिला उपविजेतेपद पंजाब ने पटकावले आहे.

◆ पहिला इंडिया हॉकी मास्टर्स कप 2025 मध्ये पुरुष श्रेणीमध्ये विजेतेपद तामिळनाडू ने पटकावले आहे. [उपविजेतेपद :- चंदीगड]

◆ क्रिकेटच्या तिन्ही फॉरमॅटमध्ये शतक झळकवणारी पहिली भारतीय महिला क्रिकेटपटू स्मृती मानधना ठरली आहे.

◆ भारताच्या नीरज चोप्राने पुरूषांच्या भालाफेकीच्या जागतिक क्रमवारीत ग्रेनाडाच्या अँडरसन पीटर्सला मागे टाकून पुन्हा पहिले स्थान मिळवले आहे.

१६ महाजनपद – संपूर्ण माहिती (इ.स.पू. ६वा शतक)

1.महाजनपद म्हणजे काय?

✅️ ➤ 'महाजनपद' म्हणजे "महत्त्वाची राज्ये/जनपदे", जी लहान जनपदांच्या एकत्रीकरणातून विकसित झाली.

✅️ ➤ यांचा विकास गंगेच्या खोऱ्यात व उत्तर डेक्कन भागात झाला.

✅️ ➤ काही महाजनपदे राजतंत्रावर (Monarchy), तर काही गणतंत्रावर (Republic) आधारित होती.

✅️ ➤ या राज्यांमध्ये प्रशासकीय व्यवस्था, लष्करी संघटन व राजधानी सुदृढ केली गेली.

2.भौगोलिक विस्तार आणि उगम

✅️ ➤ हे राज्य आधुनिक अफगाणिस्तान ते बिहार आणि हिमालय ते गोदावरीपर्यंत पसरले होते.

✅️ ➤ बौद्ध ग्रंथ ‘अंगुत्तर निकाय’ व जैन ‘भगवती सूत्र’मध्ये या १६ महाजनपदांचा उल्लेख आहे.

✅️ ➤ हीच काळ धार्मिक चळवळींचा (बौद्ध, जैन इ.) उदयाचा होता.

3.राजकीय संक्रमण – जनपद ते महाजनपद

✅️ ➤ जनांचा (जना) वंशाधारित समाज हळूहळू भूभागाधारित राजकीय व्यवस्थेत परिवर्तित झाला.

✅️ ➤ लोह उपकरणांनी शेतीत वाढ झाल्याने अतिरिक्त अन्नसाठा उपलब्ध झाला.

✅️ ➤ यामुळे लष्कर, करव्यवस्था आणि प्रशासकीय विकास शक्य झाला.

✅️ ➤ अनेक जनपदांनी विस्तार करून मोठ्या भूप्रदेशांवर नियंत्रण मिळवले आणि ‘महाजनपद’ बनले.

4.प्रशासनिक रचना

✅️ ➤ गावे (ग्राम) ही मूलभूत एकक; दोन गावे मिळून संग्राम होते.

✅️ ➤ गाव प्रमुख 'गामिनी' यांच्याकडे नेतृत्व होते; तेच अनेकदा सैनिक, पशुपालक, कलाकारही होते.

✅️ ➤ करप्रणाली विकसित होती; कृषी उत्पन्नावर आधारित कर.

✅️ ➤ राजतंत्री राज्यात राजा व मंत्रीमंडळ; विविध विभाग – अर्थ, न्याय, संरक्षण.

✅️ ➤ गणराज्यांत राजा निवडून दिला जात असे; मोठ्या सभा किंवा परिषदा कार्यरत असत.

5.समाजरचना

✅️ ➤ समाजात कृषक, व्यापारी, शिल्पकार, शूद्र, नोकर, गुलाम आदी स्तर होते.

✅️ ➤ 'कृषक' – क्षेत्रिका व कास्सक हे शूद्र जातींत होते.

✅️ ➤ विवाहसंबंध राजकीय युतीसाठी वापरले जात.

✅️ ➤ गुलामगिरी प्रचलित होती – सेवा, बांधकामात उपयोग.

6.अर्थव्यवस्था व व्यापार

✅️ ➤ कृषी हे प्रमुख व्यवसाय; कृषी फायद्यात आल्याने व्यापारात वाढ.

✅️ ➤ नाणे – चांदी/तांबे बनवलेली पंचचिन्हांकित नाणी (उदा. काहापण, निःख, काकनिका, कंसा, पदा, मासक).

✅️ ➤ “उत्तरपथ” व “दक्षिणपथ” या मुख्य व्यापारमार्गांनी राज्ये जोडली गेली.

✅️ ➤ बंदरे – ताम्रलिप्त, सूपारक, भरुच – आंतरराज्यीय व सागरी व्यापारासाठी महत्त्वाची.

7.धर्म आणि तत्त्वज्ञान

✅️ ➤ हिंदू, बौद्ध, जैन धर्म तसेच अजिविक, अजन व चार्वाक यांसारखे विचारसरणीचे उदय.

✅️ ➤ राजे विविध धर्मांना आश्रय देत.

✅️ ➤ बौद्ध त्रिपिटक व जैन आगम यांसारखे ग्रंथ रचले गेले.

8.लष्कर व युद्धनीती

✅️ ➤ पायदळ, घोडदळ, रथ, हत्तींचे लष्कर अस्तित्वात.

✅️ ➤ चक्रव्यूह, गुप्तहेर व्यवस्था इत्यादींचा उल्लेख महाभारतात.

✅️ ➤ सतत युद्धामुळे महाजनपदांमध्ये सत्तासंघर्ष.

9.कला व स्थापत्य

✅️ ➤ स्तूप, मंदिर, राजवाडे – स्थापत्यशैली उदयास आली.

✅️ ➤ मूर्ती व शिल्पकला धार्मिक व सांस्कृतिक विचार दर्शवणारी होती.

10.मगध – सर्वात प्रभावी महाजनपद

✅️ ➤ नैसर्गिक संरक्षक भौगोलिक रचना – गंगा, सोन, चंपा नद्या व पाच टेकड्यांनी वेढलेली राजधानी.

✅️ ➤ राजधानी: राजगृह (गिरिव्रज) → नंतर पाटलिपुत्र (जलदुर्ग).

✅️ ➤ लोहसंपत्ती, अरण्यसंपत्ती, पुरेसा पाऊस – कृषी व सैनिकी दृष्टिकोनातून उपयुक्त.

✅️ ➤ व्यापारी मार्ग व खाडीमार्गांवर नियंत्रण.

✅️ ➤ बिंबिसार, अजातशत्रु, महापद्मनंद – महत्वाकांक्षी शासक, साम्राज्यविस्तारात गुंतलेले.

✅️ ➤ बौद्ध व जैन धर्माला शासकीय आश्रय.

11.महत्त्व व वारसा

✅️ ➤ राजकीय संघटन व प्रशासकीय पायाभरणी.

✅️ ➤ 'द्वितीय नागरीकरण' – सिंधू संस्कृतीनंतर शहरी जीवनाचा पुनरुज्जीवन.

✅️ ➤ राजकीय युती, व्यापारी विकास, सांस्कृतिक आदानप्रदान.

✅️ ➤ स्थापत्य – स्तूप, वास्तुरचना, मूर्ती – पुढील काळात प्रभाव टाकणारी.

✅️ ➤ बौद्ध-जैन धर्मांचा प्रसार व नैतिक तत्त्वज्ञानाचा विकास.

✅️ ➤ जातककथा, पुराणकथा, धार्मिक साहित्य हे लोकसांस्कृतिक वारशाचे प्रतीक.

🔚

1 जुलै हा दिवस महाराष्ट्रात 'कृषी दिन' म्हणून साजरा केला जातो.

👉 दिवस 'हरित क्रांती'चे जनक आणि महाराष्ट्राचे माजी मुख्यमंत्री वसंतराव नाईक यांच्या जयंतीनिमित्त साजरा केला जातो. 

👉 अधिक माहिती:-

कृषी दिन:-

महाराष्ट्रात १ जुलै हा दिवस कृषी दिन म्हणून साजरा केला जातो, ज्यामध्ये शेतकऱ्यांचा सन्मान केला जातो आणि त्यांच्या योगदानाचा गौरव केला जातो. 

वसंतराव नाईक:-

वसंतराव नाईक हे महाराष्ट्राच्या हरित क्रांतीचे जनक मानले जातात. त्यांनी कृषी क्षेत्रात मोलाचे योगदान दिले आहे. 

कृषी सप्ताह:-

१ जुलै ते ७ जुलै हा आठवडा कृषी सप्ताह म्हणून साजरा केला जातो. 

शेतकऱ्यांचा सन्मान:-

या दिवसाच्या निमित्ताने, शेतकऱ्यांचा सन्मान करणे आणि त्यांच्या कार्याला प्रोत्साहन देणे हा उद्देश आहे.

30 जून - चालू घडामोडी

1) रिसर्च अँड ॲनालिसिस विंग अर्थात RAW चे नवीन अध्यक्ष कोण बनले आहेत ?

✅ पराग जैन

2) भगवान जगन्नाथ पुरी यात्रा हा उत्सव दरवर्षी कोणत्या राज्यात साजरा केला जातो?

✅ ओडिशा 

3) क्रिकेटच्या तिन्ही प्रकारात शतक झळकवणारी पहिली भारतीय महिला क्रिकेटर कोण ठरली?

✅ स्मृती मानधना

4) देशातील पहिले संविधान प्रस्तावना पार्क कोठे उभारण्यात आले?

✅ नागपूर 

5) देशातील पहिल्या संविधान प्रस्तावना पार्कचे उद्घाटन कोणाच्या हस्ते करण्यात आले?

✅ सरन्यायाधीश भूषण गवई 

6) मोबाईल ॲपच्या माध्यमातून मतदान (ई मतदान) करण्याची परवानगी मिळालेले कोणते राज्य देशातील पहिले ठरले?

✅ बिहार 

7) भारतीय खो खो महासंघाच्या अध्यक्षपदी कोणाची निवड झाली आहे?

✅ सुधांशू मित्तल

8) प्रेम प्रकाश यांच्या History that india ignored पुस्तकाचे अनावरण कोणी केले आहे?

✅ जितेंद्र सिंह

9) कोणत्या राज्यातील सलखन फॉसिल पार्क ला UNESCO ने वर्ल्ड हेरिटेज साइट च्या tentative लिस्ट मध्ये सामील केले आहे?

✅ उत्तर प्रदेश 

10) भारताचा पहिला AI Powered advanced traffic management system एक्सप्रेस Way कोणता आहे? 

✅ द्वारका एक्सप्रेस

Q1. भारतातील पहिले संविधान प्रस्तावना पार्क कुठे आहे?

A) जयपूर

B) दिल्ली

C) नागपूर ✅

D) मुंबई

Q2. नागपूरमधील संविधान प्रस्तावना पार्क कोणत्या महाविद्यालयात आहे?

A) ILS पुणे

B) सरस्वती लॉ कॉलेज

C) डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर विधी महाविद्यालय ✅

D) नॅशनल लॉ युनिव्हर्सिटी

Q3. RAW चा नवीन प्रमुख खालीलपैकी कोण आहेत?

A) समीर वर्मा

B) अनिल दास

C) पराग जैन ✅

D) रजनीश कुमार

Q4. RAW च्या स्थापनेची तारीख कोणती?

A) 26 नोव्हेंबर 1950

B) 21 सप्टेंबर 1968 ✅

C) 15 ऑगस्ट 1962

D) 26 जानेवारी 1965

Q5. RAW कोणाच्या अधिपत्याखाली कार्य करते?

A) राष्ट्रपती कार्यालय

B) संरक्षण मंत्रालय

C) पंतप्रधान कार्यालय ✅

D) गृहमंत्रालय

Q6. महाराष्ट्राचे नवे मुख्य सचिव कोण होणार आहेत ?

A) भूषण गगराणी

B) आय.एस. चहल

C) राजेशकुमार ✅

D) मनोज सोंगरा

Q7. राजेशकुमार कोणत्या विभागाचे अतिरिक्त मुख्य सचिव होते?

A) गृह विभाग

B) महसूल विभाग ✅

C) वित्त विभाग

D) विधी विभाग

Q8 . राजेशकुमार किती कालावधीसाठी मुख्य सचिव असणार आहेत?

A) 6 महिने

B) 1 वर्ष

C) 3 महिने ✅

D) 2 महिने

Static GK + Current Affairs Combo MCQs

 Static GK + Current Affairs Combo MCQs (28 जून 2025) तयार केली आहेत

 📝 प्रश्न 1. (Static GK)

भारताचा सर्वात मोठा जिल्हा कोणता आहे क्षेत्रफळानुसार?

A) जयपूर

B) कच्छ

C) लुधियाना

D) भिलवाडा

✅ उत्तर: B) कच्छ

 📝 प्रश्न 2. (Current Affairs)

नुकतेच 'BRICS नवी विकास बँक' चे अध्यक्षपदी कोणाची नियुक्ती झाली?

A) नोमो रिचर्डसन

B) दिल्मा रुसॅफ

C) ली क्वांग

D) सिरील रमाफोसा

✅ उत्तर: B) दिल्मा रुसॅफ

 📝 प्रश्न 3. (Static GK)

'पंचायती राज व्यवस्था' सर्वप्रथम कोणत्या राज्यात लागू करण्यात आली?

A) राजस्थान

B) पंजाब

C) गुजरात

D) महाराष्ट्र

✅ उत्तर: A) राजस्थान

 📝 प्रश्न 4. (Current Affairs)

2025 मध्ये आंतरराष्ट्रीय MSME दिवस कधी साजरा झाला?

A) 25 जून

B) 27 जून

C) 28 जून

D) 26 जून

✅ उत्तर: B) 27 जून

 📝 प्रश्न 5. (Static GK)

भारताच्या राज्यसभेत एकूण किती सदस्य असतात?

A) 250

B) 238

C) 245

D) 240

✅ उत्तर: A) 250

📝 प्रश्न 6. (Current Affairs)

G7 शिखर परिषद 2025 कुठे आयोजित होणार आहे?

A) फ्रान्स

B) कॅनडा

C) जर्मनी

D) जपान

✅ उत्तर: B) कॅनडा

 📝 प्रश्न 7. (Static GK)

सौरमंडळातील सर्वात मोठा ग्रह कोणता आहे?

A) पृथ्वी

B) शनि

C) गुरू

D) नेपच्यून

✅ उत्तर: C) गुरू

 📝 प्रश्न 8. (Current Affairs)

नुकतेच भारतीय नौदलाचे नवीन चीफ ऑफ नेव्हल स्टाफ कोण झाले?**

A) राघवेंद्र सिंह

B) करमबीर सिंह

C) धनंजय सिंह

D) सुनील लांबा

✅ उत्तर: C) धनंजय सिंह

📝 प्रश्न 9. (Static GK)

Article 370' कोणत्या राज्याशी संबंधित होता?**

A) पंजाब

B) जम्मू आणि काश्मीर

C) आसाम

D) मणिपूर

✅ उत्तर: B) जम्मू आणि काश्मीर

📝 प्रश्न 10. (Current Affairs)

नुकतेच भारतातील सर्वात मोठा सौरऊर्जा प्रकल्प कुठे सुरू झाला?

A) गुजरात

B) मध्यप्रदेश

C) राजस्थान

D) आंध्रप्रदेश

✅ उत्तर: C) राजस्थान (खेतेरी)

महत्त्वाच्या आयोग🇮🇳

🎯 UPSC (केंद्रीय लोकसेवा आयोग)

👉कलम: 315

👉स्थापना: 1926

👉रचना: 1 अध्यक्ष + 10 सदस्य

👉कार्यकाल: 6/ 65वर्षे 

👉नियुक्ती अधिकारी: राष्ट्रपती

👉 अध्यक्ष: अजय कुमार 

🎯 MPSC (महाराष्ट्र लोकसेवा आयोग)

👉कलम: 315

👉रचना: 1 अध्यक्ष + 5 सदस्य

👉कार्यकाल: 6/ 62 वर्षे 

👉नियुक्ती अधिकारी: राज्यपाल

👉काढून टाकण्याचा अधिकार: कलम 317( राष्ट्रपती)

👉 अध्यक्ष:रजनीश सेठ 

🎯CEC (मुख्य निवडणूक आयुक्त)

👉कलम: 324

👉स्थापना: 26 जानेवारी 1950

👉रचना: 1 मुख्य निवडणूक आयुक्त + 2 निवडणूक आयुक्त

👉कार्यकाल: 6 / 65 वर्षे 

👉नियुक्ती अधिकारी: राष्ट्रपती

👉ज्ञानेश कुमार

🎯SEC (राज्य निवडणूक आयुक्त)

👉कलम: 243K/ZK

👉रचना: 1 राज्य निवडणूक आयुक्त

👉कार्यकाल: 5 / 65 वर्षे 

👉नियुक्ती अधिकारी: राज्यपाल

👉 दिनेश T वाघमारे 

🎯CAG (महालेखा परीक्षक)

👉कलम: 148

👉स्थापना: 1858

👉रचना: 1 महालेखा परीक्षक

👉कार्यकाल: 6 / 65 वर्षे

👉नियुक्ती अधिकारी: राष्ट्रपती

👉 संजय मूर्ती 

🎯 Lokpal (लोकपाल)

👉कायदा: 2013

👉स्थापना: 2019

👉रचना: 1 अध्यक्ष + 8 सदस्य (4 न्यायिक + 4 गैर-न्यायिक)

👉कार्यकाल: 5/ 70 वर्षे

👉नियुक्ती अधिकारी: राष्ट्रपती

👉 अजय खानविलकर

🎯NHRC (राष्ट्रीय मानवाधिकार आयोग)

👉कायदा:1993

👉स्थापना: 1993

👉रचना: 1 अध्यक्ष + 12 सदस्य (2 न्यायिक + 3 निलंबित सदस्य + इतर)

👉कार्यकाल: 3/70 वर्षे 

👉नियुक्ती अधिकारी: राष्ट्रपती

🎯SHRC (राज्य मानवाधिकार आयोग)

👉कायदा:  1993

👉स्थापना: विविध राज्यांमध्ये साधारणतः 1994-2001

👉रचना: 1 अध्यक्ष + 2 सदस्य

👉कार्यकाल: 3/ 70 वर्षे

👉नियुक्ती अधिकारी: राज्यपाल

👉काढून टाकण्याचा अधिकार: राज्यपाल

👉 अध्यक्ष : A M बदार 

🎯 CVC (केंद्रीय सतर्कता आयोग)

👉कायदा:2003

👉स्थापना: 1964

👉रचना: 1 केंद्रीय सतर्कता आयुक्त + 2 सतर्कता आयुक्त

👉कार्यकाल: 4/65 वर्षे 

👉नियुक्ती: राष्ट्रपती

👉 अध्यक्ष: प्रवीण कुमार श्रीवास्तव 

🎯CAT (केंद्रीय प्रशासनिक न्यायाधिकरण)

👉स्थापना: 1985

👉रचना: 1 अध्यक्ष + 65 सदस्य

👉कार्यकाल: 5 /65वर्षे 

👉नियुक्ती : राष्ट्रपती

👉 अध्यक्ष :रणजीत मोरे

🎯MAT (राज्य प्रशासनिक न्यायाधिकरण)

👉कायदा:1985

👉स्थापना: 1991

👉रचना: 1 अध्यक्ष + -- सदस्य 

👉कार्यकाल: 5 / 65 वर्षे 

👉नियुक्ती: राष्ट्रपती

👉 अध्यक्ष:M भाटकर 

🎯PCI (प्रेस कौन्सिल ऑफ इंडिया)

👉 कायदा:  1978

👉स्थापना: 1966

👉संरचना: 1 अध्यक्ष + 28 सदस्य

👉कार्यकाल: 3 वर्षे

👉 अध्यक्ष:रंजना देसाई

चालू घडामोडी प्रश्नोत्तरे – २९ जून २०२५

प्रश्न १. नुकताच कोणता दिवस ‘राष्ट्रीय सांख्यिकी दिन’ म्हणून साजरा करण्यात आला?

✅ उत्तर: २९ जून (प्रो. पी.सी. महालनोबिस यांच्या जन्मदिवसानिमित्त)

प्रश्न २. केंद्र सरकारने नुकतेच कोणत्या क्षेत्रासाठी ‘राष्ट्रीय जैवतंत्रज्ञान धोरण २०२५’ जाहीर केले?

✅ उत्तर: जैवतंत्रज्ञान क्षेत्र (Biotechnology Policy 2025)

प्रश्न ३. BRICS चा पुढील शिखर परिषद २०२५ मध्ये कोणत्या देशात होणार आहे?

✅ उत्तर: रशिया

प्रश्न ४. नुकत्याच प्रसिद्ध झालेल्या ग्लोबल लिव्हेबिलिटी इंडेक्स २०२५ मध्ये सर्वात राहण्यायोग्य शहर कोणते ठरले?

✅ उत्तर: व्हिएन्ना, ऑस्ट्रिया

प्रश्न ५. ‘Solar Energy Corporation of India (SECI)’ ने नुकतीच कोणत्या देशाशी हरित ऊर्जा करार केला?

✅ उत्तर: जर्मनी

प्रश्न ६. २०२५ मध्ये आयोजित करण्यात येणाऱ्या G-20 शिखर परिषदेसाठी भारताचा शेरपा कोण असेल?

✅ उत्तर: अमिताभ कांत

प्रश्न ७. पॅरिस ऑलिंपिक २०२४ मध्ये सर्वाधिक पदके मिळवणारा देश कोणता ठरला?

✅ उत्तर: अमेरिका

प्रश्न ८. ‘World Food Prize 2025’ कोणी जिंकले?

✅ उत्तर: डॉ. संगीता कुलकर्णी भारतीय कृषी संशोधक 

प्रश्न ९. नुकतेच कोणत्या राज्याने ‘मुख्यमंत्री ग्रामीण पर्यटन योजना’ सुरू केली?

✅ उत्तर: मध्यप्रदेश

प्रश्न १०. ‘अंतरराष्ट्रीय योग दिवस २०२५’ ची थीम काय होती?

✅ उत्तर: ‘Yoga for Self and Society’ (स्वतः व समाजासाठी योग)

28 जून - चालू घडामोडी 2025

1) 'द वन: क्रिकेट, माय लाईफ अँड मोअर' हे पुस्तक कोणत्या भारतीय क्रिकेटपटूने लिहिले आहे ?

✅ शिखर धवन 

2) The New World २१ century Globel order and India Book कोणी लिहिले आहे ?

✅ राम माधव 

3) ब्लूमबर्ग फिलान्थ्रॉपीजचा जागतिक तंबाखू नियंत्रण पुरस्कार २०२५ भारतासह किती देशाला मिळाला आहे ?

✅ ६ देश 

4) JCB पुरस्कार बंद करण्यात आला आहे. तो कोणत्या क्षेत्राशी सबंधित दिला जात होता ?

✅ साहित्य 

5) 2025 ची नाटो शिखर परिषद कोठे पार पडली ?

✅ हेग, नेदरलँड

6) इंटरनॅशनल Society of blood transfusion द्वारा मान्यता प्राप्त नवीन रक्त समूहाचं नाव काय आहे ?

✅ EMM negetive

7) जागतिक शांतता निर्देशांक २०२५ मध्ये १६३ देशांच्या यादीत भारताची रँक कितवी आहे ?

✅ ११५ वी 

8) जागतिक शांतता निर्देशांक २०२५ मध्ये १६३ देशांच्या यादीत पहिल्या क्रमांकावर कोणता देश आहे ?

✅ आइसलँड

9) महाराष्ट्रात २६ जून रोजी कोणता दिन साजरा करण्यात येतो ?

✅ सामाजिक न्याय दिन

10) जागतिक अमली पदार्थ विरोधी दिन कधी साजरा करण्यात येतो ? 

✅ २६ जून

चालू घडामोडी :- 27 जून 2025

◆ व्यवसाय जबाबदारी आणि शाश्वतता अहवाल (BRSR) SEBI या संस्थेने सुरू केला.

◆ जागतिक वारसा स्थळांच्या तात्पुरत्या यादीत अलीकडेच समाविष्ट झालेले सालखान जीवाश्म उद्यान उत्तर प्रदेश राज्यात आहे.

◆ केंद्रीय बंदरे, जहाजबांधणी आणि जलमार्ग मंत्री सर्वानंद सोनोवाल यांनी भारतातील पहिले सागरी एनबीएफसी, सागरमाला फायनान्स कॉर्पोरेशन लिमिटेड (SMFCL) सुरू केले.

◆ आंतरराष्ट्रीय ऑलिंपिक समिती (IOC) च्या पहिल्या महिला आणि पहिल्या आफ्रिकन अध्यक्ष "केर्सी कोव्हेंट्री" बनल्या आहेत.

◆ दरवर्षी 25 जून रोजी आंतरराष्ट्रीय नाविक दिन साजरा केला जातो. 

◆ आंतरराष्ट्रीय नाविक दिन 2025 ची थीम "आमचा समुद्र, आमची जबाबदारी, आमची संधी" (Our Ocean, Our Responsibility, Our Opportunity) अशी आहे.

◆ आंतरराष्ट्रीय नाविक दिनाची 2024 ची थीम "भविष्यात नेव्हिगेट करणे: सुरक्षितता प्रथम!" आहे.

◆ भारतातील पहिली क्वांटम कॉम्प्युटिंग व्हॅली आंध्र प्रदेश राज्यात स्थापन होत आहे.

◆ भारतातील पहिले फुलपाखरू अभयारण्य केरळ राज्यात स्थापन करण्यात आले आहे.

◆ पासपोर्ट सेवा पोर्टल परराष्ट्र मंत्रालयाने स्थापन केले आहे.

◆ 2025 च्या अमरनाथ यात्रापूर्वी भारतीय लष्कर आणि जम्मू आणि काश्मीर पोलिसांनी दहशतवाद्यांवर सुरू केलेल्या कारवाईचे नाव "ऑपरेशन बिहाली" आहे.

◆ कोलकाता येथील बोस इन्स्टिट्यूटमधील शास्त्रज्ञांनी उष्णता आणि जिवाणू संसर्गापासून वनस्पतींचे संरक्षण करण्यासाठी एक सुधारित CRISPR साधन विकसित केले आहे.

◆ बनकाचेरला जलाशय प्रकल्पावरून "तेलंगणा आणि आंध्र प्रदेश" या दोन राज्यांमध्ये आंतरराज्यीय पाणी वाद सुरू आहे.

◆ द्वारका एक्सप्रेसवे हा भारतातील पहिला मार्ग बनला आहे ज्यामध्ये आर्टिफिशियल इंटेलिजेंस (AI) आधारित ॲडव्हान्स्ड ट्रॅफिक मॅनेजमेंट सिस्टम (ATMS) बसवले आहे.

बंगालचे गव्हर्नर-जनरल (1773–1833)

1.वॉरेन हेस्टिंग्ज (1773–1785)

✅️ ➤ रेग्युलेटिंग ॲक्ट 1773 अंतर्गत पहिले गव्हर्नर-जनरल

✅️ ➤ रोहिला युद्ध, पहिले मराठा युद्ध

✅️ ➤ दीवान पदाचा वापर आणि महसूल सुधारणा

✅️ ➤ नंदकुमार प्रकरण व इलाहाबाद करार

2.लॉर्ड कॉर्नवॉलिस (1786–1793)

✅️ ➤ कायमस्वरूपी जमीन महसूल व्यवस्था (Permanent Settlement)

✅️ ➤ दुसरे म्हैसूर युद्ध

✅️ ➤ न्याय व्यवस्थेत सुधारणा व सिव्हिल सेवा सुरू

3.लॉर्ड वेलस्ली (1798–1805)

✅️ ➤ सहकार प्रणाली (Subsidiary Alliance)

✅️ ➤ चौथे म्हैसूर युद्ध – टीपू सुलतानचा पराभव

✅️ ➤ मराठ्यांवर लष्करी दबाव

4.लॉर्ड मिंटो I (1807–1813)

✅️ ➤ मिंटो-अमर सिंग करार (नेपाळ संबंध)

✅️ ➤ किल्ल्यांवर वर्चस्व वाढवले

✅️ ➤ व्यापारी ठाण्यांचे संरक्षण

5.लॉर्ड हेस्टिंग्ज (1813–1823)

✅️ ➤ पहिला आंग्ल-नेपाळ युद्ध

✅️ ➤ पहिला आंग्ल-मराठा युद्ध (1817–1818)

✅️ ➤ पिंडाऱ्यांचा नाश

✅️ ➤ 1813 चा चार्टर ॲक्ट

6.लॉर्ड अमहर्स्ट (1823–1828)

✅️ ➤ पहिले बर्मी युद्ध (1824–26)

✅️ ➤ सिंधवरील नियंत्रण वाढवले

🔆 भारताचे गव्हर्नर-जनरल (1833–1858)

7.लॉर्ड विल्यम बेंटिक (1828–1835)

✅️ ➤ सती प्रथेवर बंदी (1829)

✅️ ➤ थग प्रथा नष्ट करणे

✅️ ➤ इंग्रजी शिक्षणाला प्राधान्य

✅️ ➤ 1833 चा चार्टर ॲक्ट

8.लॉर्ड ऑकलंड (1836–1842)

✅️ ➤ पहिले अफगाण युद्ध (1838–42)

✅️ ➤ सैधव धोरणाचा प्रारंभ

9.लॉर्ड हार्डिंग I (1844–1848)

✅️ ➤ पहिला सिख युद्ध

✅️ ➤ सतलज प्रदेशावर ताबा

10.लॉर्ड डलहौसी (1848–1856)

✅️ ➤ “Doctrine of Lapse” नीती

✅️ ➤ दुसरा सिख युद्ध

✅️ ➤ टेलीग्राफ व रेल्वे यंत्रणा सुरू

✅️ ➤ सार्वजनिक बांधकाम विभागाची स्थापना

✅️ ➤ पोस्टल युनिफिकेशन

🔆 व्हाइसरॉय (1858–1947)

11.लॉर्ड कॅनिंग (1856–1862)

✅️ ➤ 1857 चा उठाव आणि कंपनीचा शेवट

✅️ ➤ भारत शासन ॲक्ट 1858

✅️ ➤ इंडियन पेनल कोड व इंडियन कौन्सिल ॲक्ट 1861

✅️ ➤ पहिला व्हाइसरॉय

12.लॉर्ड लॉरेन्स (1864–1869)

✅️ ➤ दुसरा अफगाण धोरण

✅️ ➤ भूकंपग्रस्त मदत कार्य

13.लॉर्ड लिटन (1876–1880)

✅️ ➤ 1877 मध्ये दिल्लीत समारंभ – व्हिक्टोरिया सम्राज्ञी घोषित

✅️ ➤ मुद्रण स्वातंत्र्य दमन (Vernacular Press Act)

✅️ ➤ दुसरे अफगाण युद्ध

✅️ ➤ कडव्या दुष्काळाकडे दुर्लक्ष

14.लॉर्ड रिपन (1880–1884)

✅️ ➤ स्थानिक स्वराज्याला प्रोत्साहन (Local Self Government)

✅️ ➤ इल्बर्ट बिल (1883) – वादग्रस्त ठरले

✅️ ➤ प्रेस स्वातंत्र्याचे समर्थन

15.लॉर्ड डफरिन (1884–1888)

✅️ ➤ काँग्रेसची स्थापना (1885)

✅️ ➤ सुधारक धोरणांचे समर्थन

16.लॉर्ड लॅन्सडोन (1888–1894)

✅️ ➤ दुसरा इंडियन कौन्सिल ॲक्ट (1892)

✅️ ➤ दुहेरी धोरण – राजकीय संवाद व नियंत्रण

17.लॉर्ड कर्झन (1899–1905)

✅️ ➤ बंगाल फाळणी (1905)

✅️ ➤ शैक्षणिक सुधारणांसाठी इंडियन युनिव्हर्सिटीज ॲक्ट (1904)

✅️ ➤ पुरातत्व विभागाची स्थापना

18.लॉर्ड मिंटो II (1905–1910)

✅️ ➤ मिंटो-मॉर्ले सुधारणा (1909)

✅️ ➤ मुस्लीम पृथग्नता राजकारणाचा प्रारंभ

19.लॉर्ड हार्डिंग II (1910–1916)

✅️ ➤ राजधानी कलकत्त्याहून दिल्ली येथे स्थलांतर

✅️ ➤ दिल्ली दरबार (1911)

✅️ ➤ बंगाल फाळणी रद्द

20.लॉर्ड चेल्म्सफर्ड (1916–1921)

✅️ ➤ मोंटेग्यू-चेम्सफर्ड सुधारणा (1919)

✅️ ➤ रॉलेट कायदा, जालियनवाला बाग हत्याकांड

✅️ ➤ भारत सरकार ॲक्ट 1919

21.लॉर्ड रीडिंग (1921–1926)

✅️ ➤ स्वराज पक्षाची स्थापना

✅️ ➤ चोऱी-चरखा आंदोलन

22.लॉर्ड इरविन (1926–1931)

✅️ ➤ सायमन कमिशन विरुद्ध आंदोलन

✅️ ➤ गांधी-इरविन करार (1931)

✅️ ➤ पहिले गोलमेज परिषद

23.लॉर्ड विलिंग्डन (1931–1936)

✅️ ➤ दुसरे व तिसरे गोलमेज परिषद

✅️ ➤ भारतीय कायदे मंडळ सुधारणा

24.लॉर्ड लिनलिथगो (1936–1944)

✅️ ➤ दुसरे भारत शासन ॲक्ट (1935) अंमलात

✅️ ➤ दुसरे महायुद्धात भारताचा सहभाग

✅️ ➤ 'अगस्त ऑफर' (1940)

25.लॉर्ड वेव्हल (1944–1947)

✅️ ➤ शिमला परिषद (1945)

✅️ ➤ अंतर्गत मंत्रिमंडळ योजना

26.लॉर्ड माउंटबॅटन (1947)

✅️ ➤ स्वतंत्र भारताचे शेवटचे व्हाइसरॉय

✅️ ➤ भारत-विभाजन योजना (3 जून योजना)

✅️ ➤ स्वतंत्र भारताचा पहिले गव्हर्नर-जनरल

27.चक्रवर्ती राजगोपालाचारी (1948–1950)

✅️ ➤ भारताचे पहिले व शेवटचे मूळ भारतीय गव्हर्नर-जनरल

✅️ ➤ 1950 मध्ये गव्हर्नर-जनरल पद समाप्त – राष्ट्रपतीपद सुरू

सिंधू/हडप्पा खोरे संस्कृती

1. 📍 भौगोलिक विस्तार (Area Coverage)

✅️ ➤ पश्चिम : सुत्कागेंडोर (बलुचिस्तान, पाकिस्तान) – दश्क नदी

✅️ ➤ दक्षिण : दाईमाबाद (महाराष्ट्र) – गोदावरी नदी

✅️ ➤ पूर्व : आलमगीरपूर (उत्तर प्रदेश) – हिंडन नदी

✅️ ➤ उत्तर : मांडा (जम्मू) – चिनाब नदी

✅️ ➤ त्रिकोणी भौगोलिक प्रदेश, साधारणतः 1600 किमी x 1400 किमी क्षेत्र

✅️ ➤ 1500 हून अधिक स्थळे; यापैकी ~1100 भारतात

2. 📅 कालखंड व स्वरूप (Chronology & Nature)

✅️ ➤ कालावधी : इ.स.पू. 3300 ते इ.स.पू. 1300 (मुख्य कालावधी : 2600–1900 BCE)

✅️ ➤ प्रारंभिक हडप्पा, प्रौढ हडप्पा, उत्तर हडप्पा – तीन टप्पे

✅️ ➤ प्रोटो-इतिहास व कांस्ययुगीन नागर संस्कृती

✅️ ➤ लिपी सापडली, पण अद्याप अपठित

3. 🔍 शोधकर्ते व उत्खनन (Discovery and Excavations)

✅️ ➤ 1921 – दयाराम सहानी (हडप्पा)

✅️ ➤ 1922 – आर. डी. बॅनर्जी (मोहनजोदडो)

✅️ ➤ मुख्य योगदान – सर जॉन मार्शल

✅️ ➤ इतर महत्त्वाचे उत्खननकर्ते – बी.बी. लाल, वसंत शिंदे, एम.एस. वैद्य

4. 🏙️ प्रमुख 6 शहरे (Major Cities)

✅️ ➤ हडप्पा (पाकिस्तान)

✅️ ➤ मोहनजोदडो (पाकिस्तान)

✅️ ➤ गन्वारीवाला (पाकिस्तान)

✅️ ➤ धोलावीरा (गुजरात)

✅️ ➤ राखीगढी (हरियाणा)

✅️ ➤ कालीबंगन (राजस्थान)

5. 📏 आकारानुसार महत्त्वाची स्थळे (Important Sites by Size)

✅️ ➤ सर्वात मोठे स्थळ – मोहनजोदडो (~250 हेक्टर)

✅️ ➤ भारतातील सर्वात मोठे स्थळ – राखीगढी (~350 हेक्टर)

  ➤ शोधकर्ता – डॉ. सुरजबान

  ➤ नदी – घग्गर

✅️ ➤ धोलावीरा – त्रिस्तरीय नगर, जलसंधारणाचे उत्तम उदाहरण

6. ⚓️ बंदरनगरे (Port Cities)

✅️ ➤ लोथल – गोदी, जलमार्ग व्यापार

✅️ ➤ सुत्कोटदा – घोड्याचे व बंदराचे पुरावे

✅️ ➤ इतर : बालथळ, केसरी, कांढला (संभाव्य स्थळे)

7. 🏛️ भांडाराच्या राजधानी स्वरूपाच्या शहरे (Dual Capitals - Piggott)

✅️ ➤ हडप्पा – उत्तरेकडील राजकीय केंद्र

✅️ ➤ मोहनजोदडो – दक्षिणेकडील सांस्कृतिक केंद्र

8. 👥 लोकांचा वंश व उगम (People & Origin)

✅️ ➤ द्रविडियन, भूमध्य वंशीय व प्रोटो-ऑस्ट्रलॉइड मिश्र वंश

✅️ ➤ आर्यपूर्व नागर संस्कृतीचे प्रतिनिधित्व

✅️ ➤ राखीगढी DNA पुरावे – आनुवंशिक माहिती मिळवलेली

9. 🛤️ वाहतूक व संपर्क (Transport & Connectivity)

✅️ ➤ बैलगाड्या, जलमार्ग, रथांची शक्यता

✅️ ➤ सरळ व समांतर रस्ते

✅️ ➤ लोथल – गोदी, जलमार्ग व्याप्ती

10. 🗿 सांस्कृतिक एकात्मता (Cultural Uniformity)

✅️ ➤ विटांची एकसारखी रचना (1:2:4 प्रमाण)

✅️ ➤ एकसारखी लिपी, शिक्के, वजनमापन

✅️ ➤ धर्म, स्थापत्यशास्त्र व नागरी योजनांमध्ये सातत्य

🔎 निष्कर्ष

✅️ ➤ सिंधू खोरे संस्कृती ही स्थापत्य, नागरी व्यवस्था, स्वच्छता, व्यापार व धार्मिक दृष्टिकोनातून प्रगत संस्कृती होती

✅️ ➤ तिच्या अनेक वैशिष्ट्यांचा ठसा भारतीय उपखंडातील पुढील संस्कृतींवर स्पष्टपणे आढळतो.

सिंधू संस्कृतीतील प्रमुख शोध (Indus Valley Civilization - प्रमुख स्थळे व वैशिष्ट्ये)

1. मोहनजोदडो (Mohenjodaro – सिंधू नदी, पाकिस्तान)

✅️ ➤ महास्नानगृह – (11.88 मी x 7.01 मी x 2.43 मी), सार्वजनिक स्नानगृह

✅️ ➤ पशुपती मूर्ती – ध्यानमग्न योगमुद्रेतील देव, सभोवताली हत्ती, गेंडा, वाघ, म्हैस

✅️ ➤ नृत्य करणारी मुलगी – कांस्यातील कलात्मक मूर्ती

✅️ ➤ अन्न साठवण कोठारे व जलनाल व्यवस्था

✅️ ➤ स्नानगृहे, विहिरी – स्वच्छतेवर भर

✅️ ➤ बहुमजली घरे व ग्रिड पद्धतीतील रस्ते

✅️ ➤ शिक्कांवर लिपी व प्राणीचित्र

✅️ ➤ मृतदेह ठेवण्यासाठी लाकडी पेट्यांचा वापर (secondary burial clue)

2. हडप्पा (Harappa – रावी नदी, पाकिस्तान)

✅️ ➤ धान्य साठवण कोठारे

✅️ ➤ वजनमाप प्रणाली व मृत्तिका शिक्के

✅️ ➤ शहराची नागरी व प्रशासकीय विभागणी

✅️ ➤ दफन संस्कृतीचे पुरावे

✅️ ➤ ग्रिड पद्धतीने रस्त्यांचे नियोजन

✅️ ➤ धातुकाम व मण्यांचे उद्योग

✅️ ➤ टेराकोटा खेळणी व प्राणीप्रतीके

3. कालीबंगन (Kalibangan – घग्गर नदी, राजस्थान)

✅️ ➤ वैशिष्ट्यपूर्ण विटा

✅️ ➤ नांगराच्या खुणा असलेले शेतीचे अवशेष

✅️ ➤ अग्निकुंड व भिंती – धार्मिक विधींसाठी

✅️ ➤ घोड्याचे पुरावे

✅️ ➤ शहराची तीन भागांत विभागणी

✅️ ➤ नियोजनबद्ध जलनाल व्यवस्था

✅️ ➤ नादी व पाणवठ्यांचे उपयोग

4. लोथल (Lothal – भोगवा नदी, गुजरात)

✅️ ➤ बंदर शहर – जलवाणिज्याचे केंद्र

✅️ ➤ अग्निकुंड – धार्मिक उपयोग

✅️ ➤ मौल्यवान दगड, मोती उद्योग

✅️ ➤ दरवाजे थेट मुख्य रस्त्याला उघडणारे – विशेष वैशिष्ट्य

✅️ ➤ भाताचे पहिले पुरावे

✅️ ➤ घोड्याचे पुरावे

✅️ ➤ जलाशय व जलव्यवस्थापन

✅️ ➤ मृत्तिकाशिक्के – व्यापारासाठी वापर

5. चन्हूदारो (Chanhudaro – सिंधू नदी, पाकिस्तान)

✅️ ➤ मोत्यांचे उत्पादन

✅️ ➤ सौंदर्यप्रसाधनांचे पुरावे – काजळदाणी, सुगंधी तेल

✅️ ➤ चामड्याचे काम

✅️ ➤ वस्त्रनिर्मिती व धातुकाम

✅️ ➤ खेळणी व फुलदाण्यांच्या आकृती

✅️ ➤ लघु घरांचे नागरी नमुने

6. सुतकागेंडोर / सुतकोटदा (Sutkagendor / Sutkotda – बलुचिस्तान, पाकिस्तान)

✅️ ➤ घोड्याचे पुरावे

✅️ ➤ बंदराचे पुरावे

✅️ ➤ ओमान व पश्चिम व्यापाराचे संकेत

✅️ ➤ अरबी समुद्रावरील महत्त्वाचे बंदर

7. बनवाली (Banawali – हरियाणा)

✅️ ➤ मातीचे नांगर

✅️ ➤ शेतीचे अवशेष – गहू, बार्ली

✅️ ➤ वेगळ्या शैलीतील विटा

✅️ ➤ नागरी नियोजन व टाकी व्यवस्था

✅️ ➤ वस्तीचे नकाशानुसार नियोजन

8. रंगपूर (Rangpur – गुजरात)

✅️ ➤ भाताचे पुरावे

✅️ ➤ मातीची भांडी व शेती अवशेष

✅️ ➤ नैऋत्य भारतातील सिंधू प्रभाव

✅️ ➤ जलवाहन व्यवस्थेचे अवशेष

✅️ ➤ दगडी व लाकडी घरांची उदाहरणे

🔎 सामान्य वैशिष्ट्ये:

✅️ ➤ ग्रिड पद्धतीने रचलेली शहरे

✅️ ➤ विहिरी, जलनाल, जलनिकासी यंत्रणा

✅️ ➤ वजनमापासाठी प्रमाणित मापे

✅️ ➤ शिक्के – व्यापार, धार्मिक उपयोग

✅️ ➤ धार्मिक श्रद्धा – मातृदेवता, योगमुद्रेतील प्रतीके

✅️ ➤ अत्यंत शांतताप्रिय समाज – शस्त्रप्रयोगाचे अभाव

✅️ ➤ विकसित शहरी जीवन – धातुकाम, वस्त्रनिर्मिती, मण्ये

✅️ ➤ कृषी – गहू, बार्ली, भात, कापूस उत्पादन

✅️ ➤ स्थलनियोजन, वीज-जलवहन यांचे तत्त्वज्ञान पुढील संस्कृतींना प्रेरणा

सिंधू खोरे संस्कृतीची प्रमुख वैशिष्ट्ये (Main Characteristics of Indus Valley Civilization)

1. स्वच्छ व नियोजित समाजरचना (Highly Hygienic and Well-Organized Society)

✅️ ➤ सार्वजनिक आरोग्य व स्वच्छतेला अग्रक्रम

✅️ ➤ प्रत्येक घरात स्वतंत्र स्नानगृह व पाण्याचा निचरा

✅️ ➤ विहिरी, टाकी, व निचऱ्याच्या गटारींचे उत्कृष्ट नियोजन

✅️ ➤ सार्वजनिक शौचालयांचे अवशेष

✅️ ➤ कचरा व सांडपाण्याचे व्यवस्थित व्यवस्थापन

2. नियोजित नगररचना (Grid Pattern Town Planning)

✅️ ➤ रस्ते काटकोनात एकमेकांना छेदणारे

✅️ ➤ शहरांचे विभाग – गढी (Citadel), मध्यवर्ती क्षेत्र, रहिवासी भाग

✅️ ➤ विटा – 1:2:4 प्रमाणात भाजलेल्या (Standardized bricks)

✅️ ➤ ठराविक जागी सार्वजनिक इमारती, धान्यकोठारे

✅️ ➤ बहुमजली घरे, दरवाजे मुख्य रस्त्यावर न उघडणारे (Security-conscious design)

3. स्त्रीप्रधान व मातृदेवीपूजक समाज (Matriarchal & Goddess Worship)

✅️ ➤ मातृदेवींच्या मृत्तिकामूर्ती – उर्वरतेचे प्रतीक

✅️ ➤ शक्यत: स्त्री नेतृत्व व सामाजिक महत्त्व

✅️ ➤ स्त्री व योगमुद्रांतील मूर्ती – धार्मिक व सामाजिक भूमिका

✅️ ➤ मातृदेवी व निसर्गाची देवता म्हणून पूजन

✅️ ➤ स्त्री शक्तीचा प्रतीकात्मक सन्मान

4. नैसर्गिक व प्रतीकात्मक देवतेची उपासना (Worship of Natural and Symbolic Deities)

✅️ ➤ वृक्ष (पीपळ), नद्या, जनावरांचे पूजन

✅️ ➤ पशुपती महादेव मूर्ती – ध्यानमुद्रेतील, सभोवती प्राणी

✅️ ➤ योनिलिंग, वृषभ (नंदी) यांचे पूजन

✅️ ➤ अग्नी, जल, भूमीचे प्रतीक पूजाविधी

✅️ ➤ कोणतीही भव्य मंदिरे किंवा मूर्तिपूजेचे स्थळ आढळले नाही – सूक्ष्म पूजाविधी संकेत

5. कांस्य युगातील संस्कृती (Bronze Age Culture)

✅️ ➤ तांब्या व कास्य मिश्र धातू वापरून हत्यारे, भांडी, मूर्ती तयार

✅️ ➤ "नृत्य करणारी मुलगी" मूर्ती – कांस्याचा उत्कृष्ट नमुना

✅️ ➤ धातुकाम – तांब्याचे छिन्नी, भाले, आरसे

✅️ ➤ लोहाचा वापर नव्हता – त्यामुळे युगात लोहयुगापूर्व काल समजला जातो

✅️ ➤ हत्ती दातापासून वस्त्रनिर्मिती व दागिने तयार

6. व्यापारकेंद्रित समाज (Trade-Based Society)

✅️ ➤ देशांतर्गत व्यापार – कच्छ, महाराष्ट्र, पंजाब यांच्याशी

✅️ ➤ परदेशी व्यापार – मेसोपोटेमिया, ओमान, अफगाणिस्तानशी संबंध

✅️ ➤ लोथल व सुतकोटदा ही बंदर शहरे

✅️ ➤ वजनमाप पद्धती – घन मापे, तराजू

✅️ ➤ शिक्के – ओळख, मालवाहतूक व व्यापारासाठी

✅️ ➤ व्यापारासाठी बैलगाड्या, बोटींव्दारे वाहतूक संकेत

✅️ ➤ व्यापारी वस्तू – मोती, मण्ये, तांबे, कापूस, लाजवर्त (Lapis lazuli), सोनं, चांदी

7. लेखन प्रणाली व लिपी (Undeciphered Script and Communication)

✅️ ➤ सिंधू लिपी – अद्याप न उलगडलेली

✅️ ➤ चित्रलिपी व चिन्हांचा वापर

✅️ ➤ शिक्कांवर लिपी – धार्मिक, व्यापार संदर्भ

✅️ ➤ लेखन केवळ व्यापारापुरता मर्यादित असावा अशी शक्यता

8. कृषिप्रधान अर्थव्यवस्था (Agrarian Economy)

✅️ ➤ शेती – गहू, बार्ली, भात, कापूस

✅️ ➤ मातीचे नांगर – बनवाली येथे सापडले

✅️ ➤ कृत्रिम सिंचन यंत्रणा, विहिरी

✅️ ➤ जनावरांचे पालन – बैल, मेंढ्या, बकऱ्या

✅️ ➤ उष्टावलेली शेतजमीन वापरण्याची कलपणा

9. हस्तकला व उद्योग (Artisan Craftsmanship & Industries)

✅️ ➤ मण्ये तयार करणं, वस्त्रनिर्मिती

✅️ ➤ चामड्याचे काम, दगडावरील कोरीव काम

✅️ ➤ लोणच्याच्या बाटल्यांसारखी मृत्तिकापात्रे

✅️ ➤ सौंदर्यप्रसाधने – सुगंधी तेल, काजळदाणी

✅️ ➤ दगडी शिल्पकला व टेराकोटा मूर्ती

🔎 महत्त्वाचा निष्कर्ष

✅️ ➤ सिंधू खोरे संस्कृती ही एक परिपूर्ण शहरी नागरी जीवनाची उन्नत नमुना होती.

✅️ ➤ तिचे स्थापत्यशास्त्र, व्यापार, धार्मिक श्रद्धा, स्वच्छता आणि सामाजिक रचना भारतीय उपखंडातील पुढील संस्कृतींवर खोलवर प्रभाव टाकणारे होते.

✅️ ➤ आधुनिक नागरी व्यवस्थेसाठीही तिचे तत्त्वज्ञान आजही प्रेरणादायी ठरते.

सिंधू खोरे संस्कृती – मुख्य आयात सामग्री (Major Imports in IVC)

1. तांबे (Copper)

✅️ ➤ राजस्थान (खेतडी) – भारतातील प्रमुख खाण

✅️ ➤ बलुचिस्तान – द्रव्य बनवण्यासाठी वापर

✅️ ➤ ओमान – पुरातत्व उत्खननांतून पुरावे उपलब्ध (Magan म्हणून उल्लेख)

2. चांदी (Silver)

✅️ ➤ अफगाणिस्तान – सीमोल्लंघन व्यापाराचे महत्त्वाचे केंद्र

✅️ ➤ इराण – वस्तु विनिमय स्वरूपातील व्यापार संबंध

3. सोनं (Gold)

✅️ ➤ कर्नाटक – प्राचीन सोन्याच्या खाणी (Kolar Gold Fields)

✅️ ➤ अफगाणिस्तान – मध्य आशियातील सांस्कृतिक व व्यापारी संपर्क

✅️ ➤ इराण – मौल्यवान धातूंचे आयात केंद्र

4. टिन (Tin)

✅️ ➤ अफगाणिस्तान – कांस्य तयार करण्यासाठी तांब्याबरोबर मिश्रण

✅️ ➤ इराण – धातुकाम व भांडी बनविण्याच्या उपयोगासाठी

5. लॅपिस लेझुली (Lapis Lazuli)

✅️ ➤ मेसोपोटेमिया – निळसर रंगाचा मौल्यवान दगड

  ➤ दागिने, शिक्के व सौंदर्यप्रसाधने यामध्ये वापर

  ➤ बदलापुरते व्यापार (transit trade) अफगाणिस्तानमार्गे होत असे

6. शिसं (Lead)

✅️ ➤ इराण – मृदू धातू, सीलबंद वस्तूंमध्ये वापर

📦 इतर आयात वस्तू (Other Probable Imports)

✅️ ➤ नील (Indigo) – रंगासाठी, शक्यता द्रविड भाषिक प्रदेशातून

✅️ ➤ साजसामान व दागिने – मेसोपोटेमियातून

✅️ ➤ समुद्रमार्गाने लोखंडाची शक्य आयात (पुष्टी नसलेली)

✅️ ➤ नैसर्गिक खडे व खनिजे – पश्चिम व मध्य आशियातून

🌐 व्यापारी संबंध व वैशिष्ट्ये

✅️ ➤ सिंधू संस्कृतीचे व्यापारी संबंध मेसोपोटेमिया, फारस (इराण), ओमान व अफगाणिस्तान या प्रदेशांशी होते

✅️ ➤ मेसोपोटेमियन मजकुरांमध्ये ‘Meluhha’ या नावाने उल्लेख – संशोधक IVCशी संबंधित मानतात

✅️ ➤ समृद्ध बंदरव्यवस्था (लोथल, सुत्कोटदा) हे आयात-निर्यात व्यापाराचे प्रमुख केंद्र

✅️ ➤ आयात वस्तूंचा उपयोग मुख्यतः धातुकाम, दागदागिने, व्यापार चिन्हे, व सामाजिक प्रतिष्ठेसाठी

🔎 निष्कर्ष

✅️ ➤ सिंधू संस्कृती ही एक जागतिक दृष्टीकोन असलेली नागरी संस्कृती होती

✅️ ➤ विविध देशांतील नैसर्गिक संसाधने आयात करून स्थानिक उद्योग व व्यापाराची भरभराट साधण्यात ती यशस्वी ठरली

✅️ ➤ आयातीत वस्तूंच्या उपयोगामध्ये तांत्रिक प्राविण्य व सौंदर्यशास्त्र यांचा सुंदर संगम दिसून येतो

सिंधू खोरे संस्कृतीचा ऱ्हास – कारणे, सिद्धांत व शास्त्रज्ञांची मते

1.📉 ऱ्हासाची सुरुवात व स्वरूप

✅️ ➤ अंदाजे इ.स.पू. 1900 पासून टप्प्याटप्प्याने ऱ्हास

✅️ ➤ नागरी व्यवस्थेचा ऱ्हास, शहरांची gradual abandonment

✅️ ➤ ही समजूत बहुतेक पुरातत्त्ववेत्ते व इतिहासकारांमध्ये स्वीकारली गेली आहे (Marshall, Wheeler यांचे प्रारंभिक निरीक्षण)

2.🌊 नैसर्गिक आपत्ती सिद्धांत

प्रमुख शास्त्रज्ञ : R.E.M. Wheeler

✅️ ➤ पूर व भूकंपांमुळे नागरी केंद्रांचे विनाश

➤ घरं व रस्ते गाळाने झाकले गेले (30 फूटपर्यंत साचलेला गाळ)

➤ भूगर्भीय हालचालींमुळे नदीच्या प्रवाहात अडथळा

✅️ ➤ टीका : सर्व भागांचा ऱ्हास स्पष्ट होत नाही; tectonic effect सर्व नदीमार्ग रोखू शकत नाही

3.🌊 सिंधू नदीचा मार्ग बदल सिद्धांत

प्रमुख शास्त्रज्ञ : Raikes व G.F. Dales

✅️ ➤ सिंधू नदी नागरी भागांपासून दूर गेली

✅️ ➤ पाण्याची टंचाई, कृषी व जलसंवर्धन व्यवस्था ढासळली

✅️ ➤ हडप्पामधील साचलेला गाळ वाऱ्यांमुळे, पूरामुळे नव्हे

✅️ ➤ टीका : मोहनजोदडोचे abandonment स्पष्ट होते, पण संपूर्ण ऱ्हासाचे स्पष्टीकरण अपूर्ण

4.🌦️ हवामान बदल सिद्धांत (Climate Change)

प्रमुख शास्त्रज्ञ : B.B. Lal, R.S. Bisht

✅️ ➤ कोरडे हवामान वाढले; अर्ध-कोरड्या क्षेत्रांत (Harappa) कृषी ऱ्हास

✅️ ➤ घग्गर-हकरा नदी (सरस्वती) आटली

✅️ ➤ tectonic हालचालींमुळे नदी मार्ग बदलले

✅️ ➤ टीका : घग्गर नदी आटण्याचे अचूक कालमापन उपलब्ध नाही

5.⚔️ आर्य आक्रमण सिद्धांत (Aryan Invasion Theory)

प्रमुख शास्त्रज्ञ : Mortimer Wheeler

✅️ ➤ आर्य आक्रमणामुळे संस्कृतीचा ऱ्हास

➤ मोहनजोदडो व हडप्पामधील सांगाडे – युद्धजन्य हत्येचा पुरावा

➤ ऋग्वेदातील ‘दास’ किल्ले व ‘पूरंदर’ देवाचा उल्लेख

✅️ ➤ टीका : आर्यांचे आगमन इ.स.पू. 1500 नंतरचे; हडप्पा ऱ्हास इ.स.पू. 1800 मध्ये

➤ सांस्कृतिक संघर्ष होण्याची शक्यता कमी

6.🌱 पर्यावरणीय असंतुलन सिद्धांत (Ecological Imbalance Theory)

प्रमुख शास्त्रज्ञ : D.P. Agrawal, S.P. Gupta

✅️ ➤ अति जंगलतोड, अन्नसंपत्तीचा अति वापर

✅️ ➤ हवामानात कोरडेपणा, सरस्वती नदीचे आटणे

✅️ ➤ कृषी आधारशिला ढासळली

✅️ ➤ लोकांचे गंगा खोऱ्यात स्थलांतर

7.🔄 परंपरेचे सातत्य (Continuity Theory)

प्रमुख शास्त्रज्ञ : Jim Shaffer, B.B. Lal, R.S. Bisht

✅️ ➤ ‘ऱ्हास’ ऐवजी ‘सातत्य आणि रूपांतरण’

✅️ ➤ काही स्थळे टिकून राहिली

✅️ ➤ धार्मिक चिन्हे (स्त्रीमूर्ती, योगमुद्रा) हिंदू परंपरेवर प्रभाव

✅️ ➤ मण्ये, धातुकाम, कापूस शेतीसारख्या तंत्रांचा उत्तरभारतीय संस्कृतींमध्ये वापर

🔎 निष्कर्ष

सिंधू संस्कृतीचा ऱ्हास हा एका घटकामुळे नव्हे, तर पर्यावरणीय, भौगोलिक, सामाजिक व सांस्कृतिक घटकांच्या संयुक्त प्रभावामुळे झाला. मात्र, तिच्या स्थापत्य, कृषी व धार्मिक परंपरांचा ठसा पुढील भारतीय संस्कृतींवर स्पष्टपणे आढळतो.

राज्यसेवा पूर्व परीक्षा 2025 सामान्य विज्ञान -General Science

1. भौतिकशास्त्र (PHYSICS)

➤ मोजमापन – Measurement

➤ गुरुत्वाकर्षण – Gravitation

➤ दाब – Pressure

➤ ऊर्जा, कार्य आणि शक्ती – Energy, Work and Power

➤ ध्वनी – Sound

➤ प्रकाश – Light

➤ विद्युतधारा – Electric Current

➤ चुंबकत्व आणि विद्युत चुंबकीय पट्टा – Magnetism and Electromagnetic Field

➤ सूर्यमाला – Solar System

➤ समीकरणे – Equations

➤ शोध आणि पुरस्कार – Discoveries and Awards

2. रसायनशास्त्र (CHEMISTRY)

➤ द्रव्य आणि वर्गीकरण – Matter and its Classification

➤ अणू व त्याची संरचना – Atoms and their Structure

➤ मूलद्रव्य आणि आवर्तसारणी – Elements and Periodic Table

➤ खनिजे व धातुके – Minerals and Metallurgy

➤ कार्बनचे जग – The World of Carbon

➤ आम्ल, आम्लारी व क्षार – Acids, Bases and Salts

➤ रासायनिक अभिक्रिया – Chemical Reactions

➤ किरणोत्सारिता – Radioactivity

➤ दैनंदिन वापर – Daily Uses

3. जीवशास्त्र (BIOLOGY)

➤ पेशी, उती आणि प्रकार – Cells, Tissues and their Types

➤ रक्ताभिसरण – Circulatory System

➤ श्वसनसंस्था – Respiratory System

➤ उत्सर्जन संस्था – Excretory System

➤ पचनसंस्था – Digestive System

➤ प्रजनन संस्था – Reproductive System

➤ अस्थिसंस्था – Skeletal System

➤ मानवातील ग्रंथी, संप्रेरके व विकरे – Human Glands, Hormones and Disorders

➤ जैवतंत्रज्ञान – Biotechnology

➤ मानवी उत्क्रांती – Human Evolution

➤ प्राणी वर्गीकरण – Animal Classification

➤ वनस्पतीशास्त्र – Botany

4. आरोग्यशास्त्र (HEALTH SCIENCE)

➤ पोषण – Nutrition

➤ मानवी आजार – Human Diseases

5. विज्ञान व तंत्रज्ञान (SCIENCE & TECHNOLOGY)

➤ आण्विक ऊर्जा – Nuclear Energy

➤ अवकाश तंत्रज्ञान – Space Technology

➤ संगणक – Computer (चालू घडामोडी संदर्भात)

📌 सूचना (Important Note)

Study करत असताना वरील Topics पूर्ण होतं आहेत का याची खात्री करून घ्या.

📚 स्रोत (Sources):

1.९ वी व १० वी राज्य मंडळाची विज्ञानाची पुस्तके आणि 11 वी  12 विज्ञानाची पुस्तके

2. भस्के सरांचा updated Science book

3. PYQ (पूर्व प्रश्नपत्रिका) विश्लेषण पुस्तक

👉🏻 तुम्ही तुमच्या अभ्यासाच्या गरजेनुसार एकच सर्वसमावेशक पुस्तक निवडावं.

👉🏻 तुमच्याकडे चांगले Class Notes असतील, तर त्यांचा व्यवस्थित उपयोग करावा.

👉🏻 जेव्हा आपण PYQs (मागील प्रश्नपत्रिका) चा अभ्यास करतो, तेव्हा आपल्याला अभ्यासाची योग्य दिशा मिळते.

राज्यसेवा पूर्व परीक्षा 2025 अर्थव्यवस्था - Economy

1.राष्ट्रीय उत्पन्न - National Income, GDP, GNP, NDP, NNP, GDP Per Capita income, Green GDP, Gross Happiness Index.

2.आर्थिक वृद्धी, आर्थिक विकास व मानव विकास - Economic Growth, Economic Development and Human Development

3.शाश्वत विकास - Sustainable Development, SDGs, MDGs, Paris Agreement etc

4.दारिद्र्य आणि बेरोजगारी - Poverty and Unemployment, Pverty Alleviation Programms

५. कृषी आणि जमीनसुधारणा - Agriculture and Land Reforms

६. बँकिंग - Banking

७. सार्वजनिक वित्त - Public Finance, Gender Budget

८. चलन आणि भाववाढ - Currency and Inflation

९. नियोजन/पंचवार्षिक योजना - Planning/Five-Year Plans

१०. जनसांख्यिकी - Demography

११. आर्थिक समावेशन : आरोग्य, शिक्षण, रोजगार, ग्रामीण आणि शहरी विकास - Economic Inclusion: Health, Education, Employment, Rural and Urban Development

१२. सामाजिक समावेशन : बालक, महिला, अपंग आणि सामाजिक सुरक्षा - Social Inclusion: Children, Women, Disabled and Social Security

१३. आर्थिक सुधारणा आणि LPG धोरण - Economic Reforms and LPG Policy

१४. आंतरराष्ट्रीय संस्था - International Institutions

१५. इतर -Others

📌 सूचना (Important Note)

Study करत असताना वरील Topics पूर्ण होतं आहेत का याची खात्री करून घ्या.

📚 स्रोत (Sources):

1.राज्य मंडळाची पुस्तके (State Board Sources)

2. देसले सरांचं इकॉनॉमिक्स बुक Part 1 & Part 2 ( Selected Topics )

3. कोळंबे सरांचा इकॉनॉमिक्स बुक

4.PYQ (पूर्व प्रश्नपत्रिका) विश्लेषण पुस्तक

👉🏻 सध्या मार्केटमध्ये अनेक उत्तम पुस्तकं उपलब्ध आहेत. तुम्ही तुमच्या गरजेनुसार एकच परिपूर्ण पुस्तक निवडा.

👉🏻 चांगले Class Notes असतील तर त्याचा पुरेपूर उपयोग करा. आर्थिक वृद्धी, आर्थिक विकास आणि मानव मानवी विकास  या टॉपिक साठी

👉🏻 जेव्हा आपण PYQs चा ट्रेंड पाहू, तेव्हा अभ्यासाला अधिक स्पष्ट दिशा मिळेल.

👉🏻 भारताचा इकॉनॉमिक सर्वे आणि महाराष्ट्राचा इकॉनॉमिक सर्वे चालू वर्षाचा

सामान्य विज्ञान टॉपिक निहाय नोट्स

✅ ज्ञानेंद्रिये (Sensory Organs):-

🔰 प्राण्यांमध्ये पाच प्रकारची ज्ञानेंद्रिये असतात- डोळे, नाक, कान, त्वचा व जीभ.

✅ डोळे (Eyes) 👀 :-

🔰 ८० टक्के जगाचे ज्ञान आपल्याला डोळ्यांमुळे होते.

🔰 पापणीची सतत उघडझाप चालू असते. त्याद्वारे अश्रू डोळ्यावर समप्रमाणात पसरविले जाऊन डोळा ओलसर राहतो.

🔰 अश्रू हे सोडियम क्लोराईड व सोडियम बाय कार्बोनेटचे मिश्रण असते. त्यामध्ये लायसोझाइम (Lysozyme) नावाचे विकर असते. जे ऍन्टीसेप्टीक म्हणून काम करते.

========================

💘 बुबुळ (Cornea):-

🔰 नेत्रदानामध्ये डोळ्याचा हा भाग काढला जातो. मृत्यूनंतर तो चार तासाच्या आत काढणे गरजेचे असते.

🔰 बुबुळ रोपणास Keratoplasty असे म्हणतात. मानवी अवयवाचे पहिले यशस्वी रोपण (Transplantation) बुबुळाचे करण्यात आले होते. ते एक्वर्ड कौराड झिर्म (Edward Kourad Zirm) या शास्त्रज्ञाने 7 डिसेंबर 1905 रोजी केले होते.

========================

💘 दृष्टिपटल (Retina):

🔰 हा डोळ्याचा पडदा असून वस्तूची प्रतिमा दृष्टीपटलावर तयार होते. वस्तूची प्रतिमा दृष्टिपटलावर उलटी (inverted & Reversed) पडत असते. मात्र, मेंदूमार्फत तिचे आकलन सुलट केले जाते.

========================

💘 दृष्टीसातत्य :

🔰 वस्तूची प्रतिमा दृष्टिपटलावर १/१६ सेकंदासाठी राहत असते. त्याच्या आतच त्याच वस्तूची प्रतिमा पुन्हा पडल्यास त्या दोन प्रतिमांमधील फरक जाणवून येत नाही. याला दृष्टिसातत्य असे म्हणतात. त्यामुळेच सिनेमाच्या पडद्यावर हलणारी चित्रे पाहणे शक्य होते.

========================

💘 दृष्टिदोष (Defects Of Vision):

🔰 दृष्टिदोष हे प्रामुख्याने नेत्रभिंगातील संरचनात्मक दोषामुळे निर्माण होत असतात.

💘) निकटदृष्टिता / हृस्वदृष्टी (Myopia/ Near-sightedness):

🔰 जवळच्या वस्तू स्पष्ट दिसतात. तर लांबच्या वस्तू अस्पष्ट दिसतात.

🔰 डोळ्याचा आकार मोठा, लांबट व चपटा होतो, त्यामुळे वस्तूची प्रतिमा पडद्याच्या अलीकडेच पडते.

🔰 प्रकाशकिरणांचे केंद्रीकरण पडद्याच्या अलीकडेच काही अंतरावर होते. अर्थात, प्रकाशकिरण ज्यावेळी पडद्यावर पोहोचतात त्यावेळी ते विकेंद्रित झालेले असतात.

⭐️ उपाय: अंतर्गोल (Concave) भिंगाचा चष्मा

========================

💘) दूरदृष्टिता/ दीर्घदृष्टी (Hypermetropia/Longsightedness):

◆ दूरच्या वस्तू स्पष्ट दिसतात, तर जवळच्या वस्तू अस्पष्ट दिसतात.

◆ डोळ्याचा आकार मोठा व उभट होतो. त्यामुळे प्रतिमा पडद्याच्या मागे पडते.

⭐️ उपाय: बहिर्गोल (Convex) भिंगाचा चष्मा.

========================

💘) विष्मदृष्टी / अबिंदूकता (Astigmatism):

◆ बुबुळाच्या किंवा भिंगाच्या किंवा दोघांच्या वक्रतेमध्ये कमी -जास्तपणा निर्माण झाल्यास हा दोष निर्माण होतो.

◆ त्यामुळे वस्तूपासून येणाऱ्या प्रकाशकिरणांचे केंद्रीकरण पडद्यावर एकाच ठिकाणी न होता दोन किंवा अधिक ठिकाणी होते. त्यामुळे वस्तू अस्पष्ट दिसतात.

◆ हा दोष ह्रस्व व दीर्घदृष्टी या दोन्हींमध्ये आढळू शकतो. 

⭐️ उपाय: दंडगोलाकार (Cylindrical) भिंगाचा चष्मा. 

========================

💘) वृध्ददृष्टिता/ चाळीसी (Presbyopia):

🔰 वाढत्या वयामुळे होणार दोष दूरदृष्टीतेचा एक प्रकार समायोजी स्नायू दुर्बल बनल्याने भिंगाच्या समायोजन शक्तीमध्ये हळूहळू होणाऱ्या कमतरतेमुळे निर्माण होतो, त्यामुळे जवळच्या वस्तू सुस्पष्ट दिसत नाहीत.

⭐️ उपाय: वेगवेगळ्या प्रकारचे चष्मे. 

पोलीसभरती प्रश्नसंच

 ०१) महाराष्ट्रात काजू संशोधन केंद्र कोठे आहे ?

- वेगुर्ला.(सिंधुदुर्ग )

०२) सरदार वल्लभभाई पटेल यांचे प्रचलित नाव काय आहे ?

- भारताचे बिस्मार्क.

०३) डॉ.पंजाबराव देशमुख कृषी विद्यापीठ कोठे आहे ?

- अकोला.

०४)) भारताच्या धवल क्रांतीचे जनक कोण आहे ?

- डॉ.व्हर्गीस कुरियन.

०५) भारतातील किती राज्यांस समुद्रकिनारा लागला आहे ?

- नऊ.

०१) महाराष्ट्रात हळद संशोधन केंद्र कोठे आहे ?

- डिग्रज.(सांगली)

०२) कस्तुरबा गांधी यांचे प्रचलित नाव कोणते आहे ?

- बा.

०३) डॉ.बाबासाहेब सावंत कृषी विद्यापीठ कोठे आहे ?

- दापोली.(रत्नागिरी)

०४) भारतीय दूरसंचार क्रांतीचे जनक कोण आहे ?

- सँम पित्रोदा.

०५) भारतातील सर्वांत मोठी आदिवासी जमात कोणती आहे ?

- गोंड.

०१) महाराष्ट्रात हळद संशोधन केंद्र कोठे आहे ?

- डिग्रज.(सांगली)

०२) कस्तुरबा गांधी यांचे प्रचलित नाव कोणते आहे ?

- बा.

०३) डॉ.बाबासाहेब सावंत कृषी विद्यापीठ कोठे आहे ?

- दापोली.(रत्नागिरी)

०४) भारतीय दूरसंचार क्रांतीचे जनक कोण आहे ?

- सँम पित्रोदा.

०५) भारतातील सर्वांत मोठी आदिवासी जमात कोणती आहे ?

- गोंड.

०१) महाराष्ट्रात नारळ संशोधन केंद्र कोठे आहे ?

- भाट्ये.(रत्नागिरी)

०२) ब्रिजलाल बियाणी यांचे प्रचलित नाव काय आहे ?

- विदर्भ केसरी.

०३) आधुनिक भारताचे शिल्पकार कोण आहे ?

- जवाहरलाल नेहरू.

०४) भारतातील सर्वांत मोठे गोड्या पाण्याचे सरोवर कोणते आहे ?

- वुलर.

०५) राजीव भाटीया हे चित्रपटात कोणत्या नावाने कार्यरत आहे ?

- अक्षय कुमार.

०१) महाराष्ट्रात सुपारी संशोधन केंद्र कोठे आहे ?

- श्रीवर्धन.(रायगड)

०२) रशियामधून प्रक्षेपित केलेला भारताचा पहिला उपग्रह कोणता आहे ?

- आर्यभट्ट.

०३) भारतीय राष्ट्रवादाचे जनक कोण ?

- सुरेंद्रनाथ चँटर्जी.

०४) जगप्रसिध्द पुष्कर सरोवर कोठे आहे ?

- अजमेर.(राजस्थान)

०५) देवदत्त पिरोशीमल यांना कोणत्या नावाने ओळखतात ?

- देव आनंद.

०१) महाराष्ट्रात राष्ट्रीय कांदा-लसूण संशोधन केंद्र आहे ?

- राजगुरूनगर.(पुणे)

०२) औद्यागिक क्षेत्रामध्ये शक्तीच्या मापनासाठी कोणते एकक वापरतात ?

- अश्वशक्ती.

०३) भारताच्या एकीकरणाचे शिल्पकार कोण आहे ?

- सरदार वल्लभभाई पटेल.

०४) अमिताभ बच्चन यांचे खरे आडनाव कोणते आहे ?

- श्रीवास्तव.

०५) जुदो हा कुस्ती सारखा खेळला जाणारा खेळ कोणत्या देशातील आहे ?

- जपान.

०१) महाराष्ट्रात मध्यवर्ती कापूस संशोधन केंद्र कोठे आहे ?

- नागपूर.

०२) कोणत्या प्रक्रियेने पृथ्वीचे अंदाजे वय काढणे शक्य आहे ?

- कार्बन डेटिंग.

०३) मराठी वृत्तपत्र सृष्टीचे जनक कोण आहे ?

- आचार्य बाळशास्त्री जांभेकर.

०४) युसुफ खान चित्रपटसृष्टीत कोणत्या नावाने परिचित आहे ?

- दिलीप कुमार.

०५) भारताची अर्थव्यवस्था कोणत्या प्रकारची आहे ?

- मिश्र.

०१) महाराष्ट्र राज्याची निर्मिती केव्हा झाली ?

- १ मे १९६०.

०२) कृष्णा नदी कोठे उगम पावते ?

- महाबळेश्वर.

०३) भारतीय चित्रपट सृष्टीचे जनक कोण आहे ?

- दादासाहेब फाळके.

०४) सुनील दत्त यांचे खरे नाव काय आहे ?

- बलराज.

०५) भारतात राष्ट्रपती,उपराष्ट्रपती निवडण्याचे काम कोण करते ?

- विधीमंडळ.

चालू घडामोडी प्रश्नोत्तरे

1. प्रश्न: नुकतेच ‘G7 शिखर परिषद 2025’ कुठे आयोजित होणार असल्याची घोषणा झाली?

   उत्तर: कॅनडा

2. प्रश्न: 2025 मध्ये जगातील सर्वात मोठा सौरऊर्जा प्रकल्प सुरू करणारा देश कोण ठरला?

   उत्तर: भारत (राजस्थान – खेतेरी)

3. प्रश्न: ‘BRICS नवीन विकास बँक’च्या अध्यक्षपदी कोणाची नियुक्ती झाली?

   उत्तर: दिल्मा रुसॅफ (ब्राझीलच्या माजी राष्ट्राध्यक्ष)

4. प्रश्न: 2025 मध्ये ‘ऑलिम्पिक डे’ कधी साजरा करण्यात आला?

   उत्तर: 23 जून

5. प्रश्न: नुकतेच प्रसिद्ध लेखक ‘अमिताव घोष’ यांना कोणता साहित्य पुरस्कार जाहीर झाला?

   उत्तर: O. Henry पुरस्कार

6. प्रश्न: WHO ने जाहीर केलेल्या ‘Global Tobacco Epidemic Report 2025’ मध्ये भारताची स्थिती कशी आहे?

   उत्तर: तंबाखू नियंत्रणात प्रगती करणारा देश म्हणून उल्लेख

7. प्रश्न: ‘आंतरराष्ट्रीय MSME दिवस’ कधी साजरा केला जातो?

   उत्तर: 27 जून

8. प्रश्न: नुकतेच महाराष्ट्रातील कोणत्या शहरात ‘ई-बस डिपो’चे उद्घाटन झाले?

   उत्तर: पुणे

9. प्रश्न: ‘पंतप्रधान किसान सन्मान निधी योजने’च्या पुढील हप्त्याचे वितरण कधी झाले?

   उत्तर: 27 जून 2025

10. प्रश्न: भारतीय नौदलाचे नवीन चीफ ऑफ नेव्हल स्टाफ म्हणून कोणाची नियुक्ती झाली?

    उत्तर: वाइस ॲडमिरल धनंजय सिंग

ठळक बातम्या. २८ जुन २०२५.

१.दिल्ली-मुंबई एक्सप्रेस

- भारतीय राष्ट्रीय महामार्ग प्राधिकरणाने (NHAI) राष्ट्रीय महामार्गावर देशातील पहिला वन्यजीव ओव्हरपास कॉरिडॉर बांधला आहे.

- प्रकल्पात पाच ओव्हरपास आणि भारतातील सर्वात लांब वन्यजीव अंडरपास समाविष्ट आहेत, जे सर्व नैसर्गिक अधिवासांना त्रास न देता प्राण्यांची सुरक्षित हालचाल सक्षम असेल.

२.शांघाय सहकार्य संघटना. 

- २०२५ ची एससीओ परिषद चीनमधील किंगदाओ येथे झाली.

- स्थापना: २००१ (शांघाय फाइव्ह, १९९६ पासून विकसित)

- सदस्य (२०२५): भारत, चीन, रशिया, पाकिस्तान, कझाकस्तान, किर्गिस्तान, ताजिकिस्तान, उझबेकिस्तान, इराण, बेलारूस

- मुख्यालय: सचिवालय - बीजिंग, RATS (प्रादेशिक दहशतवाद विरोधी संरचना) - ताश्कंद.

३.ग्रँडमास्टर आर. प्रज्ञानंद.

- ताश्कंद येथे उझचेस कप मास्टर्स २०२५ जिंकून वर्षातील त्यांचे तिसरे मोठे बुद्धिबळ विजेतेपद मिळवले.

- डी. गुकेश (२७७६.६) – आता जागतिक क्रमवारीत ५ वा.

४.सागरमाला फायनान्स कॉर्पोरेशन लिमिटेड.

- देशातील पहिली सागरी क्षेत्र -केंद्रित नॉन-बँकिंग फायनान्शियल कंपनी (NBFC) - सागरमाला फायनान्स कॉर्पोरेशन लिमिटेड (SMFCL)

- कंपनी कायदा २०१३ अंतर्गत ऑगस्ट २०१६ मध्ये एसएमएफसीएलची स्थापना सागरमाला डेव्हलपमेंट कंपनी लिमिटेड म्हणून करण्यात आली.

५.हॉकी इंडिया मास्टर्स कप २०२५

- हॉकी इंडिया मास्टर्स कप २०२५ च्या पहिल्या आवृत्तीत , हॉकी असोसिएशन ऑफ ओडिशा आणि हॉकी युनिट ऑफ तामिळनाडू यांनी अनुक्रमे महिला आणि पुरुष गटाचे विजेतेपद जिंकले . 

- मास्टर कप ४० वर्षांपेक्षा जास्त वयाच्या पुरुष खेळाडूंसाठी होता आणि महिलांसाठी ३५ वर्षांपेक्षा जास्त वयाचा निकष होता.

- मास्टर्स कप २०२५ मध्ये बारा पुरुष आणि आठ महिला संघांनी भाग घेतला.

27 जून 2025 चालु घडामोडी 👇

1) नीरज चोप्रा ने ओस्ट्रावा गोल्डन ॲथलेटिक्स स्पर्धेत किती मीटर भालाफेक करत विजेतेपद पटकावले आहे ?

✅ ८५.२९ मीटर 

2) सुवर्णरेखा नदी कोणत्या राज्यात आहे. तिला नुकताच पूर आल्यामुळे चर्चेत होती ?

✅ झारखंड 

3) आशियाई पॅरा बॅडमिंटन चॅम्पियनशिप २०२५ मध्ये भारताने किती पदके जिंकली आहेत ?

✅ २७ पदके 

4) ललित उपाध्यय या भारतीय खेळाडूने कोणत्या खेळातून निवृत्ती घेण्याची घोषणा केली आहे ?

✅ हॉकी 

5) जागतिक पोलिस क्रीडा स्पर्धा २०२५ कोठे होणार आहे ?

✅ अमेरिका

6) SDG निर्देशांक २०२५ मध्ये भारताने १६७ देशामध्ये कितवा क्रमांक पटकावला आहे ?

✅ ९९ वा 

7) SDG निर्देशांक २०२५ मध्ये कोणता देश प्रथम क्रमांकावर आहे ?

✅ फिनलंड

8) पेन्शन फंड रेग्युलेटरी अँड डेव्हलपमेंट अथॉरिटी PFRDA च्या अध्यक्ष पदी कोणाची नियुक्ती झाली आहे ?

✅ शिवसूब्रमणियन रमण

9) आंतरराष्ट्रीय ऑलिम्पिक दिन कधी साजरा केला जातो ?

✅ २३ जून

1) अमेरिकेने इराणवर केलेल्या हवाई हल्ल्याला कोणते नाव देण्यात आले ?

 ✅ "ऑपरेशन मिडनाईट हॅमर"

2) भारताची पहिली हायड्रोजन बस कोठे सुरू करण्यात आली आहे ?

✅ लेह लडाख

3) आशियाई वैयक्तिक स्क्वॉश चॅम्पियनशिप २०२५ मध्ये भारताच्या वेलावन सेंथिलकुमार ने कोणते पदक जिंकले आहे ?

✅ कांस्य 

4) अरालम वन्यजीव अभयारण्य कोणत्या राज्यात आहे, जे देशातील पहिले फुलपाखरू अभयारण्य बनले आहे ?

✅ केरळ 

5) यूपीएससी परीक्षेत अपयशी ठरलेल्यांसाठी नुकतेच कोणती योजना सुरू झाली आहे ?

✅ 'प्रतिभा सेतू'

6) १ एप्रिल २०२५ ते ३१ मार्च २०२६ या कालावधीत कोणत्या राज्यात ‘माझी वसुंधरा अभियान ६.0’ राबविण्यात येणार आहे ?

✅ महाराष्ट्र 

7) WINGS TO OUR HOPES हे पुस्तकं कोणाचे आहे ?

✅ द्रोपती मूर्मु 

8) भारतातील तिसरे संपूर्ण साक्षर राज्य कोणते बनले आहे ?

✅ त्रिपुरा 

9) भारतातील पहिले पूर्ण साक्षर राज्य कोणते आहे ?

✅ मिझोरम 

10) भारत कोणत्या देशातून सर्वाधिक उत्पादन आयात करतो ? 

✅ रशिया

26 जून चालु घडामोडी "मिशन "ॲक्सिऑम-४"

41 वर्षानंतर भारतीय व्यक्ती अंतराळात जात आहे त्यामुळे भारतासाठी हे मिशन अत्यंत महत्त्वाचे 

1) राकेश शर्मा यांच्यानंतर अंतराळ मोहिमेवर जाणारे दुसरे भारतीय कोण ठरले आहेत ?

✅ शुभांशू शुक्ला

2) शुभांशू शुक्ला हे कोणत्या मोहीमेअंतर्गत अंतराळात गेले आहेत ?

✅ ‘ॲक्सिऑम-४’ 

3) ॲक्सिऑम-४’ ही अंतराळ मोहीम किती दिवसाची आहे ?

✅ १४ दिवस 

4) ‘ॲक्सिऑम-४ हे कोणाकोणत्या देशाचे सामूहिक मिशन आहे ?

✅ भारत, पोलंड, हंगेरी, अमेरीका 

5) ॲक्सिऑम-४ या मिशनसाठी वापरण्यात आलेल्या रॉकेटचे नाव काय ?

✅ ‘फाल्कन-९'

6) ॲक्सिऑम-४ हे मिशन अंतराळात कधी प्रक्षेपित करण्यात आले ?

✅ 25 जून 2025 

7) ॲक्सिऑम-४ हे मिशन कोणत्या संस्थेद्वारे प्रक्षेपित करण्यात आले ?

✅ नासा 

8) ॲक्सिऑम-४ हे मिशन कोणत्या ठिकाणावरून प्रक्षेपित करण्यात आले ?

✅ केनेडी स्पेस सेंटर, फ्लोरिडा

9) ॲक्सिऑम-४ या मोहिमेचे नेतृत्व कोण करत आहेत ?

✅ पेगी व्हाइट्सन

10) ॲक्सिऑम-४ या मोहिमेचे उद्दिष्ट काय आहे ?

✅ अंतराळात संशोधन करणे आणि अंतराळ स्थानकावर विविध प्रयोग करणे

सत्तेच्या हस्तांतरणाकडे

ऑगस्ट घोषणा - 1940

क्रिप्स योजना - 1942

राजाजी योजना - जुलै 1944

गांधी-जिना बोलणी 9 ते 27 सप्टेंबर 1944

देसाई-लियाकत अली योजना - 1945

वेव्हेल योजना - 14 जून 1945

सिमला परिषद - 25 जून ते 14 जुलै 1945

कॅबिनेट (त्रिमंत्री) मिशन - 16 मे 1946

अॅटली घोषणा - 20 फेब्रुवारी 1947

माउंटबॅटन योजना - 3 जून 1947

भारतीय स्वातंत्र्याचा कायदा - 18 जुलै 1947

होर्मुझ खाडीवर स्पर्धा परीक्षांमध्ये (MPSC, UPSC, PSI, Talathi इ.) खालीलप्रमाणे विविध प्रकारचे प्रश्न विचारले जाऊ शकतात:

✅ 1. वस्तुनिष्ठ (MCQ) प्रकारातील संभाव्य प्रश्न:

1️⃣ होर्मुझ खाडी कोणत्या देशांदरम्यान आहे?

A) इराण आणि ओमान

B) सौदी अरेबिया आणि यमन

C) इराक आणि कुवेत

D) ओमान आणि बहरीन

उत्तर: A) इराण आणि ओमान

2️⃣ जगातील सुमारे किती टक्के खनिज तेलाची वाहतूक होर्मुझ खाडीद्वारे होते?

A) 10%

B) 20%

C) 30%

D) 5%

उत्तर: B) 20%

3️⃣ खाडीतील कोणता भाग “तेल वाहतुकीचा जीवघेणा मार्ग” म्हणून ओळखला जातो?

A) बाब अल-मनदेब

B) होर्मुझ खाडी

C) मलक्का सामुद्रधुनी

D) पर्शियन आखात

उत्तर: B) होर्मुझ खाडी

4️⃣ खाडीतील तणाव कोणत्या दोन देशांमध्ये अधिक जाणवतो?

A) इराण - अमेरिका

B) इराण - भारत

C) ओमान - कुवेत

D) यमन - इराक

उत्तर: A) इराण - अमेरिका

✅ 2. वर्णनात्मक (Short Notes/Explain) प्रकारातील संभाव्य प्रश्न:

✍️ 1. होर्मुझ खाडीचे भौगोलिक आणि सामारिक महत्त्व स्पष्ट करा

✍️ 2. होर्मुझ खाडीतील तणावाचा जागतिक तेलबाजारावर होणारा परिणाम लिहा.

✍️ 3. होर्मुझ खाडीला ‘रणनीतिक जलमार्ग’ का म्हटले जाते?

✍️ 4. पर्शियन आखातातील राजकारण व होर्मुझ खाडी यांचा संबंध स्पष्ट करा.

✅ 3. नकाशा ओळख (Map-based Questions):

📍प्रश्न:

खालील नकाशात होर्मुझ खाडी दर्शवा.

(अशा प्रकारचे प्रश्न UPSC/MPSCच्या भूगोलाच्या पेपरमध्ये विचारले जाऊ शकतात.)

✨ उपयुक्त टिप:

होर्मुझ खाडीवर चालू घडामोडी, संघर्ष, तेलटँकर हल्ले, नौदल हालचाली यासारख्या घटनांमुळे यावर नेहमीच चालू घडामोडी + भूगोल + आंतरराष्ट्रीय संबंध या विभागात प्रश्न विचारले जाऊ शकतात.

आशा रेडिओ पुरस्कार 2025

🗓️ तारीख: 21 जून 2025

📍 ठिकाण: यशवंतराव चव्हाण सभागृह, मुंबई

🎶 उपक्रम: विश्व संगीत दिनानिमित्त

🎤 आयोजक: सांस्कृतिक कार्य विभाग, महाराष्ट्र शासन

➡️ पुरस्काराचे हे पहिलेच वर्ष आहे

🏆 प्रमुख पुरस्कार व विजेते:

1️⃣ जीवन गौरव : ज्येष्ठ गीतकार विश्वनाथ ओक

2️⃣ बेस्ट मेल आरजे ऑफ द इयर

🎙️ RJ Jeeturaaj (Mirchi)

→ कविता, कथा व सामाजिक संवादातून प्रभावी प्रस्तुती.

3️⃣ बेस्ट स्टोरीटेलिंग रेडिओ शो

📻 आवाज की दुनिया

→ उत्कृष्ट कथाकथन व आवाजातील विविधता.

 4⃣ बेस्ट सोशल इम्पॅक्ट शो

🌍 रेडिओ समजून घ्या

→ समाजप्रबोधन, आरोग्य व शिक्षणविषयक कार्यक्रम

5⃣ सर्वोत्कृष्ट महिला निवेदक : रेडएफएम मलिशा 

6⃣ सर्वोत्कृष्ट रेडिओकेंद्र : रेडिओ सिटी

7⃣ सर्वोत्कृष्ट कम्युनिटी रेडिओकेंद्र : विकास भारती रेडिओकेंद्र, नंदूरबार

👑 विशेष उपस्थिती:

- मुख्यमंत्री देवेंद्र फडणवीस

- सांस्कृतिक कार्य मंत्री आशिष शेलार

- संगीतसम्राज्ञी आशा भोसले

🎯 उद्दिष्ट:

रेडिओ माध्यमातील नावीन्य, सामाजिक प्रभाव व मराठी सांस्कृतिक योगदानाला प्रोत्साहन देणे.

#award

स्टाफ सिलेक्शन कमिशन मार्फत 2423 जागांसाठी भरती

☑️ शैक्षणिक पात्रता : 10वी उत्तीर्ण/12वी उत्तीर्ण/पदवीधर पदवी आणि त्यावरील किंवा समतुल्य.

☑️ वयाची अट : 01 ऑगस्ट 2025 रोजी 18 ते 25/27/30 वर्षे  [SC/ST: 05 वर्षे सूट, OBC: 03 वर्षे सूट]

🔖 नोकरी ठिकाण: संपूर्ण भारत

💵 Fee : General/OBC: ₹100/-   [SC/ST/PWD/ExSM/महिला: फी नाही]

🗓 Online अर्ज करण्याची शेवटची तारीख : 23 जून 2025 (11:00 PM)

✉️ परीक्षा : 24 जुलै ते 04 ऑगस्ट 2025

➡️ Apply Link :- https://ssc.gov.in/

चालू घडामोडी :- 25 जून 2025

◆ SCO ची 2025 ची संरक्षण मंत्र्याची बैठक चीन देशात आयोजित करण्यात येणार आहे.

◆ चीन मध्ये आयोजित SCO ची 2025 ची संरक्षण मंत्र्याची बैठक मध्ये भारतातर्फे राजनाथ सिंह हजर राहणार आहेत.

◆ आशियाई पॅरा बॅडमिंटन चॅम्पियनशिप 2025 चे आयोजन थायलंड मध्ये करण्यात आले होते.

◆ आशियाई पॅरा बॅडमिंटन चॅम्पियनशिप 2025 मध्ये भारताने 27 पदके जिंकली आहेत. [4 सुवर्ण पदके]

◆ ललित उपाध्यय ने हॉकी खेळातून निवृत्ती घेण्याची घोषणा केली आहे. [ते उत्तर प्रदेश राज्याशी सबंधित आहे.]

◆ जगातील दुसरी सर्वात मोठी आरक्षित संपत्ती "सोने" बनली आहे.

◆ डेहराडून ठिकाणच्या BSS मटेरियल कंपनीने AI आधारित ऑटोनॉमस लेथल वेपन सिस्टीम नेगेव एलएमजी ची यशस्वी चाचणी घेतली आहे.

◆ जागतिक पोलिस क्रीडा स्पर्धा 2025 अमेरिका देशात होणार आहे.

◆ अमेरिकेत होणाऱ्या जागतिक पोलिस क्रीडा स्पर्धेत छत्रपती संभाजीनगरचे पोलिस कॉन्स्टेबल रवींद्र साळवे पॉवरलिफ्टिंग खेळाचे भारताचे प्रतिनिधित्व करणार आहेत.

◆ महाराष्ट्रात होणाऱ्या शक्तीपीठ महामार्गाची एकूण लांबी 802 किलोमीटर आहे.

◆ SDG निर्देशांक 2025 मध्ये फिनलंड देश प्रथम क्रमांकावर आहे.

◆ SDG निर्देशांक 2025 मध्ये भारताने 167 देशामध्ये 99वा क्रमांक पटकावला आहे. [यामध्ये भारताचा स्कोअर 67 आहे.]

◆ पेन्शन फंड रेग्युलेटरी अँड डेव्हलपमेंट अथॉरिटी PFRDA च्या अध्यक्ष पदी शिवसूब्रमणियन रमण यांची नियुक्ती झाली आहे.

प्राचीन भारताचा इतिहास

🪨 1. अश्मयुग: संकल्पना आणि कालखंड

➤ "अश्म" म्हणजे दगड; अश्मयुग म्हणजे दगडी अवजारांचा काळ 

➤ यामध्ये मानवाने हत्यारे, अवजारे इत्यादी दगडापासून तयार केली

➤ याचे तीन प्रमुख टप्पे आहेत:

  ➤ पुरापाषाण (Paleolithic) – खूप जुन्या दगडी अवजारांचा काळ 

  ➤ मध्यपाषाण (Mesolithic) – संक्रमण काळ

  ➤ नवाश्म (Neolithic) – नवीन दगडी अवजारांचा  काळ

🌍 2. पृथ्वी व मानवाचा उगम

➤ पृथ्वीचा उगम सुमारे 460 कोटी वर्षांपूर्वी झाला

➤ चतुर्थक (Quaternary) कालखंडात मानवाचा विकास झाला

➤ मानवाचा उगम सुमारे २६ लाख वर्षांपूर्वी आफ्रिकेत झाला

➤ भारतात मानवाचे अवशेष नाहीत, पण हत्यारे (उदा. बोरी, महाराष्ट्र) सापडले आहेत

🗿 3. पुरापाषाण युग (इ.स.पू. २५०,००० - १०,०००)

➤ शिकारी आणि अन्न संकलक जीवनशैली

➤ तासलेले व टवके फोडलेले दगडी हत्यारे

➤ निवास – नैसर्गिक गुहा, जंगलातील निवारे

➤ प्रमुख स्थळे – भीमबेटका, बेलन खोरे, नर्मदा खोरे, कर्नूल, छोटा नागपूर पठार

➤ हवामान – हिमयुग, थंड व पावसाळी

📜 4. पुरापाषाण युगाचे तीन टप्पे

4.1 निम्न पुरापाषाण (२५०,००० - १००,००० BCE)

 ➤ मोठ्या हस्तकुऱ्हाडी, चॉपर, क्लीवर

 ➤ स्थळे – सोहन खोरे, भीमबेटका, बेलन खोरे

4.2 मध्य पुरापाषाण (१००,००० - ४०,००० BCE)

 ➤ फ्लेक्स, टोकदार अवजारे

 ➤ स्थळे – नर्मदा, तुंगभद्रा खोरे

4.3 उच्च पुरापाषाण (४०,००० - १०,००० BCE)

 ➤ ब्लेड्स, स्क्रॅपर्स, ब्युरिन्स

 ➤ होमो सेपियन्सचा उदय

 ➤ स्थळे – महाराष्ट्र, आंध्र, गुजरात

🪶 5. मध्यपाषाण युग (Mesolithic) (९००० - ५००० BCE)

➤ मायक्रोलिथ (लहान धारदार दगड) अवजारे

➤ शिकार, मासेमारी, अन्न संकलन

➤ पशुपालनास प्रारंभ

➤ महत्त्वाची स्थळे – बागोर, आझमगड, कृष्णा खोरे

➤ सांबार सरोवर – वनस्पती लागवडीचे पुरावे

🎨 6. प्रागैतिहासिक चित्रकला

➤ भीमबेटका – भारतातील प्रसिद्ध चित्रमय गुहा

➤ ५०० हून अधिक गुहा – शिकारी, मानवाकृती, प्राणी

➤ चित्रकला लोहयुगापर्यंत सुरू होती

🌾 7. नवाश्म युग (Neolithic Age)

➤ भारतात सुरुवात – इ.स.पू. ७०००

➤ स्थायिक जीवनशैली, शेती, पशुपालन

➤ गुळगुळीत दगडी अवजारे व कुऱ्हाड

➤ मृदभांडी – हाताने व चाकावर बनवलेली

➤ स्थळे – मेहरगढ, बुर्झहोम, चिरंद, पिकलिहळ, मिर्झापूर

📍 8. भारतातील नवाश्म युगाची स्थळे

➤ मेहरगढ – गहू, कापूस, विटांची घरे

➤ बुर्झहोम – खड्ड्यातील घरे, हाडांची अवजारे

➤ चिरंद – हाडे, शिंगांचा वापर

➤ पिकलिहळ – गोठे, राखेचे ढिगारे

➤ मिर्झापूर – तांदूळ शेती

➤ गारो टेकड्या (आसाम-मेघालय) – अवशेष

🏡 9. नवाश्म युगातील जीवनशैली व मर्यादा

➤ घरे – बांबू, माती, विटांची

➤ शेती – रागी, कुळीथ, तांदूळ

➤ पशुपालन – गुरे, मेंढ्या, बकऱ्या

➤ मृदभांडी – काळी, करडी, चटई डिझाइन

➤ मर्यादा – अन्न उत्पादन कमी, कठोर परिश्रम

🧱 10. महाराष्ट्रातील नवाश्म व मध्यपाषाण स्थळे

➤ इनामगाव, पाटण, हतकलंगणा – नवाश्म व मध्यपाषाण संशोधन

➤ पाषाण (रायगड), हातखंबा (रत्नागिरी), नेवासा (अहमदनगर)

G7 शिखर परिषद व भारताचा सहभाग

🔷 G7 म्हणजे काय?

✔️ G7 = Group of Seven (सात प्रगत औद्योगिक देशांचा गट)

✔️ हा एक अनौपचारिक आंतरराष्ट्रीय मंच आहे

✔️ उद्देश:

➤ जागतिक अर्थव्यवस्था

➤ आंतरराष्ट्रीय व्यापार

➤ हवामान बदल

➤ तंत्रज्ञान

➤ जागतिक सुरक्षा या विषयांवर चर्चा करून धोरणनिर्मिती

🌐 G7 चे सदस्य देश:

🇺🇸 अमेरिका

🇬🇧 युनायटेड किंगडम

🇫🇷 फ्रान्स

🇩🇪 जर्मनी

🇮🇹 इटली

🇯🇵 जपान

🇨🇦 कॅनडा

📜 G7 चा इतिहास:

✔️ स्थापना: 1975

✔️ 1997 ला रशिया सामील झाला → G8 झाला

✔️ 2014: रशियाने क्रिमियावर आक्रमण केल्यामुळे त्याला निलंबित करण्यात आले → पुन्हा G7

🗓️ G7 शिखर परिषदा:

✔️ 2024 → इटली

✔️ 2025 → कॅनडा (कनानस्किस, अल्बर्टा)

🇮🇳 भारत आणि G7:

✔️ भारत हा G7 चा सदस्य नाही

✔️ परंतु, भारताला अनेकदा विशेष आमंत्रित देश म्हणून निमंत्रण दिले जाते

✔️ पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांचा 2025 मध्ये सलग सहावा सहभाग होता

📌 2025 G7 शिखर परिषद:

➤ कृत्रिम बुद्धिमत्ता व तंत्रज्ञानातील आंतरराष्ट्रीय नियम

➤ जागतिक आर्थिक असमानता

➤ युक्रेन युद्ध व जागतिक शांतता

➤ हिंद-प्रशांत भागातील सुरक्षाव्यवस्था

➤ हवामान बदल व हरित ऊर्जा

ताम्रपाषाण युग (Chalcolithic Age)

➤ नवाश्म युगाच्या शेवटी तांबे वापरण्यास सुरुवात झाली

➤ दगड व तांब्याची उपकरणे वापरून नव्या संस्कृती उदयास आल्या

➤ हडप्पा संस्कृतीपूर्व किंवा समकालीन अशा अनेक संस्कृती विकसित झाल्या

➤ लोक दगड, तांबे व क्वचित कांस्याची साधने वापरत होते

➤ वसाहती नद्यांच्या काठी, डोंगरकडील व अर्धशुष्क भागात होत्या

📌 2. ताम्रपाषाण युगातील वसाहतींची ठिकाणे

१) राजस्थान

➤ अहर, गिलुंड (बनास नदी काठी – स्मेल्टिंग व तांब्याचे धातुकाम विकसित)

२) मध्यप्रदेश

➤ माळवा – रंगीत भांडी, कुंभारकाम, कृषिप्रधान जीवन

➤ कायथा – पॉलिश भांडी, श्रेणीभेद, धातू व हाडांचा वापर

➤ एरण – गढीसमान रचना, संरक्षित वसाहती

➤ नवदातोली – नर्मदा तीरावर, अन्नधान्यांची विविधता

३) महाराष्ट्र

➤ जोर्वे (प्रवरा नदीकाठी) – नावानुसार संस्कृतीचे नामकरण

➤ नेवासा – उत्तम शेती, भांड्यांचा पुरावा

➤ दायमाबाद – २० हेक्टर क्षेत्र, गढीसारखी बांधणी

➤ चांदोली – दगडी भांडी व भिंती

➤ इनामगाव – १००+ घरे व कबरी, घरे व गोडाऊन, धान्याचे कोठार

➤ प्रकाश – भांड्यांचे पुरावे, रंगकाम

➤ नाशिक – अर्धशुष्क भागात, भांड्यांची विविधता

➤ सावळदा – काळसर भांडी, कृषिप्रधान जीवन

४) गुजरात

➤ रंगपूर – विटांची घरे, लोहयुगात संक्रमण

➤ प्रभास – पूजास्थळे, लोखंडी साधने

५) बिहार/उत्तरप्रदेश/बंगाल

➤ चिरांद – गंगा खोऱ्यातील वसाहत

➤ पांडू राजर ढिबी, महिषदल – बंगाल

➤ सेनुवार, सोनपूर – बिहार

➤ खैरादीह, नरहन – पूर्व उत्तरप्रदेश

🔧 3. उपकरणे आणि तंत्रज्ञान

➤ दगडी पात्या, फलक, कुऱ्हाडी

➤ दक्षिण भारतात दगडी उपकरणांचा भरपूर वापर

➤ अहर, गिलुंड – तांब्याच्या वस्तू मोठ्या प्रमाणात

➤ अहर – स्मेल्टिंग, धातुकाम विकसित

➤ महाराष्ट्र – सपाट आयताकृती तांब्याच्या कुऱ्हाडी, छिन्न्या

🌾 4. कृषी आणि आहार

➤ गहू, तांदूळ, बाजरी, मसूर, मूग, वाटाणा, उडीद

➤ नवदातोली – सर्वप्रकारची अन्नधान्ये

➤ कापूस, जवस, रागी, भरड धान्ये

➤ मासे, गोमांस, हरणाचे मांस

➤ उंटाचे अवशेष सापडले, घोड्यांचे नाही

➤ पश्चिम भारत – गहू, बार्ली, अधिक मांसाहार

➤ पूर्व भारत – तांदूळ, मासे

🏡 5. घरे आणि वसाहती

➤ अहर-गिलुंड – ४ हेक्टर क्षेत्र

➤ भाजलेल्या विटांचा क्वचित वापर

➤ सामान्यतः माती व तट्ट्यांची घरे

➤ अहर – दगडी घरे

➤ दायमाबाद – २० हेक्टर, गढीसमान दगडी संरचना

➤ इनामगाव – १००+ गोल व आयताकृती घरे, कबरी

➤ ५ खोल्यांचे प्रमुखाचे घर, धान्याचे कोठार

➤ वसाहतीभोवती खंदक

➤ महाराष्ट्रातील वसाहती – पर्जन्यकमीमुळे ओस

🎨 6. कला आणि हस्तकला

➤ मणी – तांबे, रक्ताश्म, स्टेटाइट, क्वार्ट्ज

➤ माळवा, महाराष्ट्र – सूत कातणे, कापड विणणे

➤ कुंभारकाम, धातुकाम, हाडकाम, मातीच्या मूर्ती

➤ लाल-काळ्या रंगाची चाकावरील भांडी

➤ स्टँडवरील ताटल्या, वाट्या, पाण्याची भांडी

➤ पूर्व भारतात रंगकाम कमी

➤ भांडी – शिजवणे, खाणे, साठवणूक

⚰️ 7. दहन-दफन पद्धती आणि धार्मिक आचरण

➤ मृतांना घराखाली कलशात पुरणे

➤ स्मशान नव्हते (हडप्पासारखे नव्हते)

➤ मृतासोबत तांब्याच्या वस्तू, भांडी ठेवली जात

➤ स्त्री मूर्ती – मातृदेवतेची पूजा

➤ बैलाच्या मूर्ती – धार्मिक प्रतीक

➤ पूर्व भारत – अंशतः शवपिंड; महाराष्ट्र – पूर्ण दफन

🏘️ 8. सामाजिक संरचना 

➤ वसाहतींचा आकार व दफनप्रथांमधून सामाजिक विषमता

➤ मोठ्या वस्त्यांचे लहान वस्त्यांवर वर्चस्व

➤ वस्तिप्रमुख – मध्यभागी; शिल्पकार – बाहेर

➤ काही मुलांचे दफन – तांब्याच्या माळा; काही – फक्त भांडी

➤ कायथा – श्रीमंत घरात मौल्यवान वस्तू सापडल्या

🏺 9. गणेश्वर संस्कृती (राजस्थान)

➤ झुनझुनू जिल्ह्यातील खाणीजवळ

➤ बाण, गदे, मासे हुक, बांगड्या, घोड्याच्या मूर्ती

➤ भाजक्या मातीचे गोळे, हडप्पाशी साम्य दर्शवणारी उपकरणे

➤ गेरू रंगाची मातीची भांडी

➤ कालखंड – इ.स.पू. २८००-२२००

➤ उपजीविका – शेती व शिकारी

➤ हडप्पा संस्कृतीच्या विकासात मोलाचा हातभार

🌟 10. ताम्रपाषाण संस्कृतीचे महत्त्व व मर्यादा

➤ कालक्रम – हडप्पा पूर्व, समकालीन, हडप्पोत्तर

➤ हडप्पा पेक्षा स्वतंत्र वसाहती – माळवा, जोर्वे, कायथा

➤ जोर्वे – मोठी खेडी निर्माण

➤ विविध पीकवर्ग, अन्नधान्य वापर

➤ इनामगाव, एरण – गढीसमान संरचना

➤ पूर्व भारत – बांधकाम मर्यादित

11.मर्यादा

➤ दुग्धजन्य उत्पादनांचा अभाव

➤ खोल व यंत्रयुक्त शेतीसाठी साधनांची कमतरता

➤ कांस्य निर्माणाचे अपुरे कौशल्य

➤ लिखित भाषेचे ज्ञान नव्हते

➤ बालमृत्यू दर जास्त

ही रचना परीक्षेसाठी अधिक सुसंगत आणि स्वच्छ स्वरूपात वापरता येईल.

चर्चेतील मुद्दा : सिंधू जल करार (Indus Water Treaty)

◾️चर्चेचे कारण - 21 जानेवारी 2025 जागतिक बँकेने नियुक्त केलेल्या तज्ञाने ( Neutral Expert) भारताच्या बाजूनं निर्णय दिला आहे

◾️वाद : भारताचे प्रकल्प - 330MW किशनगंगा जलविद्युत प्रकल्प (झेलम) आणि 850MW चा रातले जलविद्युत प्रकल्प (चेनाब) यावर पाकिस्तान ने आक्षेप घेतला आहे 

🔹करार : 19 सप्टेंबर 1960 ला झाला

◾️करारावर सह्या : पंतप्रधान जवाहरलाल नेहरू आणि पाकिस्तानचे अध्यक्ष अयुब खान यांच्या

◾️मध्यस्थी : जागतिक बँक

◾️सिंधू नदी आणि तिच्या 5 उपनद्या अश्या एकूण 6 नद्या आहेत यांच्यात करार

🇮🇳 भारताला 3 पूर्वेकडील नद्या 

⭐️रावी नदी 

⭐️बियास नदी

⭐️सतलज नदी

🇵🇰 पाकिस्तान 3 पश्चिमेकडे नद्या

⭐️सिंधू नदी

⭐️चिनाब नदी

⭐️झेलम नदी

👉 यानुसार 80% पाणी पाकिस्तान वापरते आणि 20%पाणी भारत वापरतो

◾️सतलज नदीवर : भाक्रा धरण

◾️बियास नदीवर : पोंग आणि पांडोह धरण 

◾️रावी नदीवर : रणजित सागर धरण बांधले आहेत.

पद्म पुरस्कार 2025

1️⃣पद्मविभूषण  पुरस्कार - 7 जणांना 

2️⃣पद्मभूषण पुरस्कार - 19 पुरस्कार 

3️⃣पद्मश्री पुरस्कार - 113 पुरस्कार 

 एकूण 139 पद्म पुरस्कार 

 महाराष्ट्राला मिळालेले पुरस्कार 

🚩महाराष्ट्रात पद्मविभूषण कोणालाच मिळाला नाही.

🚩महाराष्ट्रातील पद्मभूषण पुरस्कार विजेते

 

1)मनोहर जोशी (मरणोत्तर ) - पब्लिक अफेर

2)पंकज उदास (मरणोत्तर)  - कला

3)शेखर कपूर - कला

🚩 महाराष्ट्रातील पद्मश्री पुरस्कार विजेते

1)अच्युत रामचंद्र पालव - कला

2)अरुंधती भट्टाचार्य - (वाणिज्य आणि उद्योग)

3)अशोक सराफ - कला

4)अश्विनी भिडे देशपांडे - कला

5)चित्राम पवार - सामाजिक सेवा

6)जसपिंदर नरुला - कला

7)मारुती चितमपल्ली - साहित्य आणि शिक्षण

8)राणेंद्र भाऊ मजुमदार - कला

9)सुभाष शर्मा - कृषी 

10)वासुदेव कामत - कला

11डॉ विलास डांगरे - औषध

🚩महाराष्ट्राला एकूण 14 पद्म पुरस्कार मिळाले

👉 पद्मविभूषण - एकही नाही 

👉 पद्मभूषण - 3 पुरस्कार

👉 पद्मश्री - 11 पुरस्कार

▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬  

Trick : १ ते १०० संख्यांच्या बेरजा

(१)१ ते १० पर्यंत संख्यांची बेरीज -

      १+२+३+४+५+६+७+८+९+१०=५५

(२)११ ते २०पर्यंत संख्यांची बेरीज -

     ११+१२+१३+१४+१५+१६+१७+

     १८+१९+२० = १५५

(३) २१ ते ३० पर्यंत संख्यांची बेरीज -

      २१+२२+२३+२४+२५+२६+२७+

      २८+२९+३० = २५५

(४) ३१ ते ४० पर्यंत संख्यांची बेरीज -

      ३१+३२+३३+३४+३५+३६+३७+

      ३८+३९+४० = ३५५

(५) ४१ ते ५० पर्यंत संख्यांची बेरीज -

     ४१+४२+४३+४४+४५+४६+४७+

     ४८+४९+५० = ४५५

(६) ५१ ते ६० पर्यंत संख्यांची बेरीज -

      ५१+५२+५३+५४+५५+५६+५७+

      ५८+५९+६० = ५५५

(७) ६१ ते ७० पर्यंत संख्यांची बेरीज -

      ६१+६२+६३+६४+६५+६६+६७+

      ६८+६९+७० = ६५५

(८) ७१ ते ८० पर्यंत संख्यांची बेरीज -

      ७१+७२+७३+७४+७५+७६+७७+

      ७८+७९+८० = ७५५

(९) ८१ ते ९० पर्यंत संख्यांची बेरीज -

      ८१+८२+८३+८४+८५+८६+८७+

      ८८+८९+९० = ८५५

(१०) ९१ ते १०० पर्यंत संख्यांची बेरीज -

        ९१+९२+९३+९४+९५+९६+९७+

        ९८+९९+१०० = ९५५

    *

          १ ते १० संख्यांची बेरीज =  ५५

        ११ ते २० संख्यांची बेरीज = १५५

        २१ ते ३० संख्यांची बेरीज = २५५

        ३१ ते ४० संख्यांची बेरीज = ३५५

        ४१ ते ५० संख्यांची बेरीज = ४५५

        ५१ ते ६० संख्यांची बेरीज = ५५५

        ६१ ते ७० संख्यांची बेरीज = ६५५

        ७१ ते ८० संख्यांची बेरीज = ७५५

        ८१ ते ९० संख्यांची बेरीज = ८५५

      ९१ ते १०० संख्यांची बेरीज =९५५

        १ ते १०० संख्यांची बेरीज = ५०५०

Remote Sensing (दूरसंवेदन) – संपूर्ण माहिती

1. Remote Sensing म्हणजे काय? 🛰️

Remote Sensing म्हणजे पृथ्वीवरील किंवा इतर कोणत्याही वस्तूंची त्यांच्याशी थेट संपर्क न साधता माहिती गोळा करण्याची प्रक्रिया. हे मुख्यतः उपग्रह (satellites), विमाने (aircrafts), ड्रोन (UAVs) आणि इतर सेन्सर उपकरणांवर आधारित असते.

2. Remote Sensing चे प्रकार

🟢 (A) सक्रिय (Active) Remote Sensing

✅ स्वतःचा ऊर्जा स्रोत असतो.

✅ ऊर्जा किरण (microwave, radar waves) सोडून त्याचा परावर्तित सिग्नल मोजला जातो.

🔹 उदाहरणे: RADAR (📡), LiDAR (🔦).

🔵 (B) निष्क्रिय (Passive) Remote Sensing

✅ सूर्यप्रकाश किंवा नैसर्गिक ऊर्जा स्रोतावर अवलंबून असतो.

✅ उष्णता, प्रकाश किंवा इतर इलेक्ट्रोमॅग्नेटिक किरणांचे निरीक्षण केले जाते.

🔹 उदाहरणे: Optical sensors, Thermal sensors, Infrared imaging.

3. Remote Sensing मधील प्रमुख घटक

🛰️ सेंसर (Sensors): डेटा गोळा करणारी उपकरणे (Active/Passive).

🚀 प्लॅटफॉर्म्स (Platforms): जिथे हे सेंसर बसवले जातात (Satellite, Drone, Aircraft).

💻 डेटा प्रक्रिया (Data Processing): संकलित माहितीचे विश्लेषण करण्यासाठी सॉफ्टवेअर.

📊 डेटा इंटरप्रिटेशन (Data Interpretation): प्रतिमा व माहितीचे विश्लेषण व उपयोग.

4. Remote Sensing चा स्पेक्ट्रम (Spectrum) आणि बँड्स (Bands)

🌈 Visible (दृश्य प्रकाश): लाल, निळा, हिरवा रंग (RGB).

🔴 Infrared (IR): वनस्पती आरोग्य मापन, उष्णता निरीक्षण.

📡 Microwave: ढगांच्या पलीकडील निरीक्षण (Radar Imagery).

🔥 Thermal Imaging: उष्णता मापन (उदा. जंगलातील आगी, भूपृष्ठाचे तापमान).

5. Remote Sensing चे उपयोग (Applications)

🌱 (A) पर्यावरण व हवामानशास्त्र (Environment & Meteorology)

🌍 हवामान बदल निरीक्षण

🌊 समुद्रपातळी वाढ व ग्लेशियर वितळणे निरीक्षण

⛈️ दुष्काळ, पूर, चक्रीवादळ यांचा अंदाज

🌾 (B) शेती व अन्नसुरक्षा (Agriculture & Food Security)

🌱 पीक निरीक्षण

🌍 मृदा आर्द्रता व सुपीकता परीक्षण

📉 अन्नधान्य उत्पादनाचा अंदाज

🏙️ (C) शहरे व नागरी विकास (Urban Planning & Infrastructure)

🚦 वाहतूक व्यवस्थापन व नियोजन

🏭 प्रदूषण निरीक्षण व नियंत्रण

📐 बांधकामे आणि भूमापन

⚠️ (D) आपत्ती व्यवस्थापन (Disaster Management)

🌋 ज्वालामुखी स्फोट निरीक्षण

🌊 पूर, भूकंप व्यवस्थापन

🔥 वने व जंगल आगी नियंत्रण

🛡️ (E) संरक्षण व गुप्तचर माहिती (Defense & Intelligence)

🛰️ सीमावर्ती हालचाली निरीक्षण

🔍 शत्रूच्या हालचालींवर नजर ठेवणे

📡 सॅटेलाइट आधारित संचार यंत्रणा (https://t.me/scienceprecall)

6. Remote Sensing मध्ये वापरले जाणारे प्रमुख उपग्रह

🇮🇳 भारतीय उपग्रह (ISRO)

🛰 Cartosat Series: उच्च रिझोल्यूशन इमेजिंग.

📡 RISAT (Radar Imaging Satellite): रडार आधारित इमेजिंग.

🌊 Oceansat: समुद्र निरीक्षण.

🌾 Resourcesat: नैसर्गिक संसाधने व पर्यावरण निरीक्षण.

🌦️ INSAT: हवामान अंदाज आणि दळणवळण.

🌍 जागतिक उपग्रह (International)

🛰 Landsat (NASA/USGS, USA): पृथ्वी निरीक्षणाचा सर्वात जुना उपग्रह.

🌍 Sentinel (ESA, Europe): वातावरण व पर्यावरण निरीक्षण.

📷 SPOT (France): उच्च रिझोल्यूशन इमेजिंग.

🔥 Terra & Aqua (NASA): हवामानशास्त्र व पर्यावरण मॉनिटरिंग.

7. Remote Sensing आणि GIS (Geographic Information System)

📍 GIS म्हणजे भौगोलिक माहिती प्रणाली, जी Remote Sensing मधून मिळालेल्या डेटाचे साठवण व विश्लेषण करते.

✅ उपयोग:

🗺️ नकाशे तयार करणे

🏞️ जमिनीचा वापर विश्लेषण

🚗 वाहतूक मार्ग नियोजन

8. भविष्यातील ट्रेंड आणि संशोधन

🤖 AI आणि मशीन लर्निंग: डेटा प्रोसेसिंग आणि विश्लेषण सुधारण्यासाठी.

📡 हायपरस्पेक्ट्रल इमेजिंग: अधिक अचूक डेटा मिळवण्यासाठी विस्तृत स्पेक्ट्रममध्ये निरीक्षण.

🛰 CubeSats: लहान उपग्रह तंत्रज्ञान स्वस्त व कार्यक्षम बनत आहे.

☁️ Cloud Computing: डेटा प्रक्रिया व संग्रहण जलद व व्यापक होणार. (https://t.me/scienceprecall)

🌍 Remote Sensing चे प्रकार (Types of Remote Sensing) 🛰️

1️⃣ सक्रिय (Active) Remote Sensing 🚀

🔹 Active Remote Sensing म्हणजे काय?

✅ स्वतःचा ऊर्जा स्रोत (Light, Microwave, Laser) वापरतो.

✅ ऊर्जा टार्गेटवर सोडली जाते आणि परावर्तित किंवा पसरलेला सिग्नल सेन्सरद्वारे टिपला जातो.

✅ रात्री आणि ढगाळ हवामानात देखील कार्यक्षम असतो. (https://play.google.com/store/apps/details?id=co.rogers.nctku)

🔍 प्रमुख उदाहरणे:

📡 1. RADAR (Radio Detection and Ranging)

➡️ रेडिओ तरंगलहरींचा वापर करून पृथ्वीचे निरीक्षण केले जाते.

✔️ वापर: हवामान अंदाज ⛈️, सैन्य 🪖, भूगर्भीय सर्वेक्षण 🌎.

🔦 2. LiDAR (Light Detection and Ranging)

➡️ लेसर बीम वापरून पृथ्वीच्या पृष्ठभागाची माहिती गोळा करतो. (https://play.google.com/store/apps/details?id=co.rogers.nctku)

✔️ वापर: जंगलांचे घनत्व मोजणे 🌳, भू-संपत्ती मापन 📏, 3D नकाशे तयार करणे 🗺️.

🌊 3. SONAR (Sound Navigation and Ranging)

➡️ ध्वनी लहरी वापरून समुद्राच्या तळाचा अभ्यास केला जातो. (https://play.google.com/store/apps/details?id=co.rogers.nctku)

✔️ वापर: पाण्याखालील वस्तू 🔍, समुद्र तळ मापन 🌊, पाण्याखालील भूभाग निरीक्षण 🐠.

2️⃣ निष्क्रिय (Passive) Remote Sensing 🌞

🔹 Passive Remote Sensing म्हणजे काय?

✅ स्वतःचा ऊर्जा स्रोत नसतो, परंतु सूर्यप्रकाश किंवा नैसर्गिक ऊर्जा वापरतो.

✅ परावर्तित किंवा उत्सर्जित झालेल्या किरणांचे निरीक्षण केले जाते.

 (https://play.google.com/store/apps/details?id=co.rogers.nctku)

🔍 प्रमुख उदाहरणे:

📸 1. Optical Remote Sensing (दृश्य प्रकाश आधारित)

➡️ सूर्यप्रकाशातून परावर्तित झालेली दृश्य किरणे वापरून निरीक्षण केले जाते.

✔️ वापर: शेती निरीक्षण 🌾, पर्यावरण अभ्यास 🌍, जमिनीचा प्रकार मापन 🏜️. (https://play.google.com/store/apps/details?id=co.rogers.nctku)

🔥 2. Thermal Remote Sensing (उष्णता आधारित निरीक्षण)

➡️ वस्तू किंवा पृष्ठभागाकडून उत्सर्जित उष्णतेच्या किरणांचे निरीक्षण.

✔️ वापर: ज्वालामुखी निरीक्षण 🌋, जंगलातील आगी शोधणे 🔥, पाणी तापमान निरीक्षण 🌡️.

🌿 3. Infrared Remote Sensing (इन्फ्रारेड किरणे आधारित)

➡️ अवरक्त (Infrared) किरणांचे निरीक्षण करून वनस्पती आरोग्य आणि ओलावा मोजला जातो.

✔️ वापर: कृषी संशोधन 🌾, पर्यावरण मॉनिटरिंग 🌍, हवामान अंदाज ⛅️.

📶 4. Microwave Remote Sensing (सूक्ष्मतरंगलहरी आधारित निरीक्षण)

➡️ पृथ्वीच्या पृष्ठभागावरून परावर्तित झालेल्या Microwave लहरी सेन्सरद्वारे टिपल्या जातात.

✔️ वापर: वातावरण निरीक्षण 🌪️, समुद्र पातळी निरीक्षण 🌊, वादळे शोधणे 🌀. (https://play.google.com/store/apps/details?id=co.rogers.nctku)

3️⃣ इतर Remote Sensing प्रकार (Secondary Classifications) 🛰️

A. Spatial Remote Sensing (अंतरिक्ष आधारित निरीक्षण) 🚀

🛰️ 1. Satellite Remote Sensing (उपग्रह आधारित)

➡️ पृथ्वीच्या निरीक्षणासाठी उपग्रह वापरले जातात.

✔️ उदाहरणे:

ISRO चे Cartosat 🌏

NASA चे Landsat 🛰️

ESA चे Sentinel 🌍

✈️ 2. Aerial Remote Sensing (विमान आधारित)

➡️ विमानांवरील कॅमेरे आणि सेन्सर वापरून निरीक्षण केले जाते. (https://play.google.com/store/apps/details?id=co.rogers.nctku)

🚁 3. Drone Remote Sensing (UAV-based)

➡️ ड्रोनच्या मदतीने प्रत्यक्ष निरीक्षण.

✔️ वापर: जमिनीचा सर्वेक्षण 📏, शेती निरीक्षण 🌾, नागरी नियोजन 🏙️.

B. Multi-Spectral & Hyper-Spectral Remote Sensing 🎨

🌈 1. Multispectral Imaging (बहुवर्णीय प्रतिमा)

➡️ 3-10 बँडमध्ये डेटा संकलन.

✔️ वापर: वनस्पती आरोग्य निरीक्षण 🌿, भूगर्भीय संशोधन ⛏️. (https://t.me/scienceprecall)

🎭 2. Hyperspectral Imaging (अत्याधुनिक वर्णीय प्रतिमा)

➡️ 100+ बँडमध्ये डेटा संकलन.

✔️ वापर: खनिज शोध ⛏️, प्रदूषण निरीक्षण 🌫️, हवामान अभ्यास ⛅️.

C. Geophysical Remote Sensing (भू-भौतिकीय निरीक्षण)

⚖️ 1. Gravimetric Remote Sensing

➡️ गुरुत्वाकर्षण बदल मोजणे.

✔️ वापर: भूगर्भीय संशोधन 🌍.

🧭 2. Magnetic Remote Sensing

➡️ भूचुंबकीय क्षेत्र निरीक्षण.

✔️ वापर: खनिज संशोधन ⛏️, पृथ्वीच्या चुंबकीय क्षेत्राचा अभ्यास 🌎.

🌍 Remote Sensing मधील प्रमुख घटक (Key Components of Remote Sensing) 🛰️

1️⃣ सेंसर (Sensors) 📡

🔹 सेंसर म्हणजे काय?

✅ सेंसर म्हणजे ती उपकरणे जी पृथ्वीवरील विविध घटकांबद्दल माहिती गोळा करतात.

✅ सेंसर Active किंवा Passive प्रकारचे असू शकतात.

✅ त्यांचा उपयोग भिन्न प्रकारच्या ऊर्जा लहरी टिपण्यासाठी केला जातो.

🔍 सेंसरचे प्रकार:

📷 1. Optical Sensors

➡️ दृश्य प्रकाश (Visible light) व इन्फ्रारेड (Infrared) वापरून माहिती गोळा करतात.

✔️ वापर: भूगोल मापन 🏔️, पर्यावरण निरीक्षण 🌿, शेती अभ्यास 🌾.

📡 2. Radar Sensors

➡️ सूक्ष्मतरंग (Microwave) वापरून माहिती गोळा करतात.

✔️ वापर: ढगाळ हवामानात निरीक्षण ☁️, वनीकरण नियंत्रण 🌳, भूगर्भीय सर्वेक्षण 🌎.

🔦 3. LiDAR Sensors

➡️ लेसर किरणांचा वापर करून माहिती संकलन करतात.

✔️ वापर: 3D मॅपिंग 🗺️, जंगल घनता निरीक्षण 🌲, शहरे नियोजन 🏙️.

2️⃣ प्लेटफॉर्म्स (Platforms) 🚀

🔹 प्लेटफॉर्म म्हणजे काय?

✅ सेन्सरला पृथ्वीवरून माहिती गोळा करण्यासाठी स्थानांतरित करणारी यंत्रणा.

✅ वेगवेगळ्या उंचीवर आणि माध्यमांवर अवलंबून विविध प्रकारचे प्लॅटफॉर्म वापरले जातात.

🔍 प्लेटफॉर्म्सचे प्रकार:

🛰 1. उपग्रह (Satellites)

➡️ पृथ्वीच्या कक्षेत फिरणारे उपग्रह.

✔️ उदाहरणे: NASA चे Landsat 🌏, ISRO चे Cartosat 🛰️.

✈️ 2. विमान (Aircrafts) आणि ड्रोन (UAVs)

➡️ लो-एल्टीट्यूड निरीक्षणासाठी वापरले जातात.

✔️ उदाहरणे: Aerial Surveying, Drone Mapping.

3️⃣ डेटा संकलन (Data Acquisition) 🎥

🔹 डेटा संकलन म्हणजे काय?

✅ पृथ्वीवरील विशिष्ट क्षेत्राची किंवा वातावरणाची माहिती गोळा करण्याची प्रक्रिया.

✅ डेटा भिन्न प्रकारच्या प्रतिमांमध्ये मिळतो.

🔍 डेटा संकलनाचे प्रकार:

⚫️ 1. पॅनक्रोमॅटिक (Panchromatic)

➡️ फक्त काळ्या-पांढऱ्या (Black & White) प्रतिमा, पण अधिक तपशीलयुक्त.

🌈 2. Multispectral Imaging

➡️ विविध रंगांमध्ये (Red, Green, Blue, Infrared) डेटा गोळा करतो.

🎭 3. Hyperspectral Imaging

➡️ 100+ बँड्समध्ये विस्तृत डेटा संकलन.

✔️ वापर: खनिज शोध ⛏️, प्रदूषण निरीक्षण 🌫️, कृषी संशोधन 🌾.

4️⃣ डेटा प्रक्रिया (Data Processing) 💻

🔹 डेटा प्रक्रिया म्हणजे काय?

✅ संकलित डेटा विश्लेषणासाठी योग्य बनवण्यासाठी केलेली प्रक्रिया.

✅ यात त्रुटी दुरुस्ती, प्रतिमा सुधारणे, आणि डेटा फिल्टर करणे समाविष्ट आहे.

🔍 प्रमुख सॉफ्टवेअर:

🖥 1. ENVI, ERDAS Imagine

➡️ Remote Sensing प्रतिमा आणि डेटा प्रोसेसिंगसाठी वापरले जाते.

🗺 2. ArcGIS

➡️ Remote Sensing डेटा मॅपिंगसाठी वापरले जाणारे प्रमुख GIS सॉफ्टवेअर.

5️⃣ डेटा इंटरप्रिटेशन (Data Interpretation) 🔍

🔹 डेटा इंटरप्रिटेशन म्हणजे काय?

✅ संकलित प्रतिमा आणि डेटाचे विश्लेषण करून त्याचा उपयोग करण्याची प्रक्रिया.

✅ विविध विश्लेषण पद्धती वापरून माहिती वर्गीकृत केली जाते.

🔍 उदाहरणे:

🌿 1. पिकांची आरोग्यता (Crop Health Analysis)

➡️ Multispectral आणि Infrared प्रतिमांमधून वनस्पतींच्या स्थितीचे मूल्यांकन.

🏔 2. भूगर्भीय मॅपिंग (Geological Mapping)

➡️ उपग्रह प्रतिमांद्वारे जमिनीची रचना आणि खनिज शोध ⛏️.

6️⃣ स्पेक्ट्रल सिग्नेचर्स (Spectral Signatures) 🎨

🔹 स्पेक्ट्रल सिग्नेचर म्हणजे काय?

✅ प्रत्येक वस्तू किंवा पृष्ठभाग विशिष्ट प्रकारच्या Electromagnetic Radiation ला परावर्तित किंवा शोषून घेते.

✅ या सिग्नेचरच्या आधारे वेगवेगळ्या वस्तूंचे वर्गीकरण केले जाते.

🔍 उदाहरणे:

📘 पाणी (Water) – उच्च निळ्या रंगातील स्पेक्ट्रम.

🌳 वनस्पती (Vegetation) – गडद हिरव्या रंगातील स्पेक्ट्रम.

🏜 माती आणि वाळू (Soil & Sand) – ब्राउन आणि रेड स्पेक्ट्रम.

7️⃣ नकाशे व चित्रे (Maps and Images) 🗺️

🔹 नकाशे आणि चित्रे म्हणजे काय?

✅ Remote Sensing च्या अंतिम उत्पादनांपैकी एक म्हणजे विविध स्वरूपातील नकाशे.

✅ हे नकाशे GIS वापरून तयार केले जातात.

🔍 उदाहरणे:

🏙 1. शहरी नियोजन (Urban Planning Maps)

 शहरे विस्तार, वाहतूक मार्ग आणि बांधकामे नियोजन.

🌲 2. पर्यावरण नकाशे (Environmental Monitoring Maps)

➡️ प्रदूषण निरीक्षण, जंगलक्षेत्र आढावा.

🔥 ✅मुख्य मुद्दे थोडक्यात: 🔥

📡 Remote Sensing प्रणालीमध्ये 7 प्रमुख घटक असतात:

✅ 1. सेंसर – डेटा संकलनासाठी.

✅ 2. प्लेटफॉर्म्स – उपग्रह, ड्रोन, विमान.

✅ 3. डेटा संकलन – Multispectral, Hyperspectral.

✅ 4. डेटा प्रक्रिया – सॉफ्टवेअरद्वारे डेटाचे विश्लेषण.

✅ 5. डेटा इंटरप्रिटेशन – प्रतिमांचे विश्लेषण.

✅ 6. स्पेक्ट्रल सिग्नेचर्स – वस्तूंचे वर्गीकरण.

✅ 7. नकाशे व चित्रे – अंतिम परिणाम.

🌍 या घटकांच्या मदतीने पृथ्वीवरील विविध घटकांचे निरीक्षण, विश्लेषण आणि व्यवस्थापन करता येते. 🚀

देशातील पहिले

 📖देशातील पहिले सोलर सिटी - मलकापूर (सातारा)

📖देशातील पहिले बाल न्यायालय - दिल्ली

📖देशातील पहिले महिला न्यायालय - आंधप्रदेश

📖देशातील पहिले आधार गाव - टेंभली (नंदूरबार)

📖देशातील पहिले हरीत शहर - आगरतळा (त्रिपुरा)(दूसरे - नागपूर)

📖देशातील पहिली फूड बँक - दिल्ली

📖देशातील लोकायुक्त पास करणारे पहिले राज्य-उत्तराखंड

📖देशातील पहिले जैव - सांस्कृतिक पार्क - भुवनेश्‍वर

📖देशातील प्रत्येक राज्यात महिला न्यायालय स्थापन करणारे पहिले राज्य - आंध्रप्रदेश

📖देशातील पहिला सौर पवनउर्जा प्रकल्प - आळंदी

📖देशातील पहिले सॅटेलाईट शहर - पिलखूआ (उत्तरप्रदेश)

📖देशातील पहिले पर्यावरण ग्राम इको व्हिलेज -काटेवाडी

📖देशातील पहिले अपारंपारीक उर्जा धोरण जाहीर करणारे राज्य- महाराष्ट्र

📖देशातील पहिला निर्मल जिल्हा - कोल्हापूर

📖देशातील पहिली हॉल्टीकल्चर रेल्वे येथे सुरु झाली - भुसावळ - आजदपूर

📖देशातील पहिली ऑनलाईन ब्रेक लायब्ररी - मुंबई

📖देशातील पहिले स्थानिक स्वराज्य संस्थेत मतदान अनिवार्य करणारे राज्य - गुजरात

📖देशातील पहिली संत्रा वायनरी - सावरगाव (नागपूर)

📖देशातील पहिले व्यसनमुक्ती साहित्य संम्मेलन - पुणे

📖देशातील पहिली ई-जीपीएफची सुरूवात - अरुणाचल प्रदेश

📖देशातील पहिले मुक्त कृषी विद्यापीठ - नागपूर

📖देशातील क्रिडा धोरण राबविणारे पहिले राज्य - महाराष्ट्र

📖देशातील युवा धोरण राबविणारे पहिले राज्य - महाराष्ट्र

📖देशातील पहिली राष्ट्रीय सागर अकादमी - चैन्नई

📖देशातील पहिले क्रिकेट संग्रहालय - ब्लेडस् ऑफ ग्लोरी (पुणे)

📖देशातील पहिले दूरदर्शन केंद्र - दिल्ली

📖देशातील पहिले हवामान संशोधन केंद्र - पुणे

📖देशातील पहिले विशेष व्याघ्र संरक्षण दल तैनात करणारे राज्य - कर्नाटक

📖देशातील पहिला वाघांच्या रेडिओ कॉलरिंगचा प्रयोग करणारा व्याघ्र प्रकल्प - ताडोबा (चंद्रपूर)

📖देशातील पहिले कार्बनमुक्त राज्य - हिमाचलप्रदेश

📖देशातील पहिली इलेक्ट्रीक धूर न सोडणारी बस येथे सुरू झाली - बंगलोर

📖देशातील पहिले नोटा (नकाधिकार) स्थानिक स्वराज्य संस्थाच्या निवडणूकीत उपलब्ध करून देणारे राज्य -महाराष्ट्र

📖देशातील पहिला घन कचर्‍यापासून उर्जानिर्मिती करणारा प्रकल्प या महानगर पालिकेने सुरु केला आहे -पुणे

📖देशातील पहिले निर्मल भारत अभियानाच्या अंतर्गत 100% स्वच्छता निर्माण करणारे देशातील पहिले राज्य - सिक्किम

📖देशातील पहिले भुजलासंबंधी कायदे करणारा राज्य -महाराष्ट्र

📖देशातील पहिली गुप्तवार्ता प्रबोधिनी- पुणे

📖देशातील पहिले तंबाखूमुक्त गाव - सदरहू (नागालँड)

📖देशातील पहिले झोपडपट्टीमुक्त शहर - चंदीगड

📖देशातील पहिला सायबर डिफेन्स रिसर्च सेन्टर -झारखंड

📖देशातील पहिले ई - गव्हर्नन्स धोरण राबविणारे राज्य -महाराष्ट्र

📖देशातील पहिले प्लॅस्टिक मतदान ओळखपत्र मतदाराना वाटप करणारे राज्य - त्रिपूरा

📖देशातील पहिले सीसीटीव्हीच्या निगरानीत आलेले शहर - सुरत

📖देशात प्रथम ई कॅबीनेटचा वापर करणारे राज्य -आंध्रप्रदेश

📖देशातील पहिले रॅकिंग विरोधात कायदा करणारे राज्य -तामिळनाडू

📖देशातील पहिले वाय-फाय सुविधा देणारे रेल्वे स्थानक -बंगळूर

📖देशातील पहिले जन सुरक्षा कायदा करणारे राज्य -आंध्रप्रदेश

📖देशातील पहिले फुलपाखराला राज्य फुलपाखराचा दर्जा देणारे राज्य - महाराष्ट्र

📖देशातील पहिला विशेष आर्थिक क्षेत्र (SEZ) प्रकल्प -कांडला (गुजरात)

📖देशातील पहिले मानवाधिकार न्यायालय सुरु करणारे राज्य - प.बंगाल

📖देशातील पहिले राईट इ सव्हिसेस अ‍क्ट (RTS) पास करणारे राज्य - मध्यप्रदेश

📖देशातील पहिले होमीओपॅथिक विद्यापीठ - राज्यस्थान

📖देशातील पहिले बायोटेक विशेष आर्थिक क्षेत्र -हडपसर  (पुणे)

📖देशातील पहिले आपल्या तक्रारी ऑनलाईन दाखल करण्याची सुविधा जनतेला उपलब्ध करून देणारे राज्य - हरीयाणा

📖देशातील पहिले स्त्री बटालियन - हडी राणी (राजस्थान)

📖देशातील पहिले ग्रामपंचायतीमध्ये ई - बँकीग सेवा देणारे राज्य - महाराष्ट्र

📖देशातील पहिले ई - पंचायत सुरु करणारे राज्य -महाराष्ट्र

📖•देशातील पहिले केरोसिनमुक्त राज्य - दिल्ली

📖देशातील पहिले हागनदारी मुक्त जिल्हा - नदिया (प.बंगाल)

📖देशातील पहिले सिकलसेलग्रस्तांना मोफत एस.टी. प्रवास सुविधा देणारे राज्य - महाराष्ट्र

📖देशातील  पहिला खासगी विमानतळ - दुर्गापूर (प.बंगाल)

📖देशातील पहिले अधिकृत ई-रिक्षा या राज्यात सुरु झाले - दिल्ली

📖देशाीतील पहिले प्लॅस्टिक विद्यापीठ - वापी (गुजरात)