चौथी पंचवार्षिक योजना (Fourth Panchwarshik Scheme)

कालावधी : 1 एप्रिल 1969 ते 31 मार्च 1974

मुख्य भार : स्वावलंबन

घोषवाक्य : स्थैर्यासह आर्थिक वाढ

घोषणा : मार्च 1971 च्या संसदीय निवडणुकीच्या वेळी इंदिरा गांधींनी ”गरीबी हटाओ” ही घोषणा दिली.

प्रतिमान : अॅलन व रुद्र यांचे खुले सातत्य प्रतिमान

योजनेचे उपनाव : गाङगीळ योजना

आराखडा आकार : 15.900 कोटी

अपेक्षित वृद्धी दर : 5.5%

प्रत्यक्ष : 3.3%

उद्दिष्ट्ये :

1. स्वावलंबन

2. सामाजिक न्यायासह आर्थिक वाढ

3. समतोल प्रादेशिक विकास

प्राधान्य क्षेत्र :

1. शेती

2. उद्योग

कार्यक्रम :

1. 1973 – अवर्षण प्रवण क्षेत्र विकास कार्यक्रम

2. 1974 – लघु शेतकरी विकास अभिकरन

3. 1972 – बोकारो पोलाद प्रकल्प

4. 1973 – SAIL

5. 1969 – 14 बँकांचे राष्ट्रीकरण

6. 1967– MRTP कायदा

7. 1973 – FERA कायदा

विशेष घटनाक्रम :

1. 1972 मध्ये साधारण विमा व्यवसायाचा कायदा संमत करून 1 जानेवारी 1973 रोजी भारतीय साधारण विमा मंडळाची स्थापना करण्यात आली.

2. 1972-73 मध्ये पहिल्यांदा भारताचा व्यापार तोल अनुकूल ठरला.

3. 1973 मध्ये परकीय चलन कायदा संमत करण्यात आला.

4. 1973- 1974 मध्ये पहिल्यांदाच नियोजन मंडळाणे दारिद्र्य रेषेचे मोजमाप  कॅलरी च्या स्वरुपात करण्यास प्रारंभ केला.

मूल्यमापन :

– 1971 चे भारत-पाक युद्ध किवा बांग्लादेश – निर्मित युद्ध व त्यामुळे निर्माण झालेला बांग्लादेशी निर्वासिताचा प्रश्न

– 1973 ला पहिलं तेलाचा झटका – तेलाच्या जागतिक किमती 400% ने वाढल्या याला “oil crisis” किवा “तेलाचे संकट” असे म्हणतात.

🌹🌹🌹🌹🌹🌹🌹🌹🌹🌹🌹🌹🌹🌹

तिसरी पंचवार्षिक योजना (Third Panchwarshik Scheme)

कालावधी : 1 एप्रिल 1961 ते 31 मार्च 1966.

मुख्य भर : कृषि व मूलभूत उद्योग.

प्रतिमान : महालनोबिस.

योजनेचा खर्च : प्रास्ताविक खर्च – 7500 कोटी रु, वास्तविक खर्च – 8577 कोटी रु.

अपेक्षित वृद्धी दर = 5.6%.

प्रत्यक्ष वृद्धी दर = 2.8%.

उद्दिष्टे :

आर्थिक वाढ – लक्ष्य दर – 5.6%

स्वावलंबी व स्वयंपूर्ण अर्थव्यवस्थेची निर्मिती

रोजगार निर्मिती

संधीची समानता

मुख्य प्राधान्य :

दळणवळण

उद्योग

शेती

योजनेदरम्यान घडलेल्या घटना :

1962 चे चीनशी युद्ध

1965 चे पाकिस्तानशी युद्ध

1965 – 66 चा भीषण दुष्काळ

विशेष घटनाक्रम :

खाघ समस्येच्या समाधानासाठी 1964 – 65 मध्ये सधनकृषि क्षेत्र कार्यक्रम सुरू करण्यात आला.

1965 मध्ये प्रो. दातवाला यांच्या अध्यक्षतेखालीकृषि मूल्य आयोगाची स्थापना करण्यात आली.

1966 भारतीय अन्न महामंडळ स्थापना करण्यात आली.

1964 मध्ये IDBI तसेच UTI ची स्थापना करण्यात आली.

मूल्यमापन :

अन्नधान्याचे उत्पादन 82 दशलक्ष टनाहून 72 लक्ष टनापर्यंतकमी झाले.

1966- 67 मध्ये राष्ट्रीय उत्पन्न 4.2% ने कमी झाले.

भारतीय अर्थव्यस्ता दिवाळखोर बनली.

भारताला मदतीसाठी IMF कडे जावे लागले.

आत्तापर्यंत सर्वाधिक अपयशी ठरलेली योजना आहे.

🍀🍀🍀🍀🍀🍀🍀🍀🍀🍀🍀🍀🍀🍀