Thursday 28 April 2022

महाराष्ट्रातील 6 प्रशासकीय विभाग:

🔴 महाराष्ट्रातील 6 प्रशासकीय विभाग:

1)  कोकण (30746 चौ.किमी): मुंबई, मुंबई उपनगर, ठाणे, पालघर, रायगड, रत्नागिरी/सिंधुदुर्ग.

2) पुणे प.महाराष्ट्र 
(57268 चौ.किमी) : पुणे, सातारा, सांगली, सोलापूर, कोल्हापूर.

3) नाशिक/खान्देश (574426 चौ.किमी): नाशिक, अहमदनगर, धुळे, जळगाव, नंदुरबार.

4) औरंगाबाद/मराठवाडा (64822 चौ.किमी): औरंगाबाद, जालना, बीड, परभणी, हिंगोली, उस्मानाबाद, लातूर, नांदेड.

5) अमरावती/प.विदर्भ (46090 चौ.किमी): अमरावती, बुलढाणा, अकोला, यवतमाळ, वाशिम.

6) नागपूर/पूर्व.विदर्भ (51336 चौ.किमी): नागपूर, वर्धा, चंद्रपूर, गडचिरोली, भंडारा, गोंदिया.

महाराष्ट्र राज्य

महाराष्ट्र राज्य ...

महाराष्ट्र हा शब्द, मराठी भाषिक लोकांची भूमी, प्राकृत भाषेच्या जुन्या प्रकारातील महाराष्ट्रीयातून आला आहे.
काही लोक यास ‘दंडकर्ण्य’ या समानार्थी ‘महाकांतरा’ (महान जंगल) या शब्दाचा भ्रष्टाचार मानतात. राजस्थान आणि मध्य प्रदेशानंतर महाराष्ट्र हे भारतातील तिसरे मोठे राज्य आहे.
हे क्षेत्र 7०7,7१. कि.मी. क्षेत्राच्या उत्तरेस मध्य प्रदेश, पूर्वेस छत्तीसगड, दक्षिणपूर्व तेलांगणा, दक्षिणेस कर्नाटक आणि दक्षिण-पश्चिम गोवा यांच्या सीमेवर आहे.
गुजरात राज्य वायव्येकडे आहे, दादरा आणि नगर हवेली या केंद्रशासित प्रदेशाच्या सीमे दरम्यान सँडविच आहे.
महाराष्ट्राची किनारपट्टी २० कि.मी. आहे. अरबी समुद्राने महाराष्ट्राचा पश्चिम किनारपट्टी बनविला आहे. महाराष्ट्रात दोन मोठ्या मदत विभागांचा समावेश आहे.
पठार डेक्कन टेबललँड आणि कोकण किनारपट्टीवरील एक भाग आहे
लँडस्केप
मुंबईच्या बंदरातून अरबी समुद्राच्या आज्ञा घेऊन द्वीपकल्प भारताच्या उत्तरेकडील मध्यभागी स्थित महाराष्ट्राची मूळ भूगर्भशास्त्राद्वारे अंमलबजावणी करण्यात अद्भुत शारीरिक एकरूपता आहे.
राज्यातील प्रमुख शारीरिक वैशिष्ट्य म्हणजे त्याचे पठार वैशिष्ट्य; महाराष्ट्राचा किनारी मैदानाचा पश्चिम भाग, पश्चिमेच्या वेगाने वाढलेल्या रिमांनी सह्याद्री रेंज तयार केली आणि तिचे उतार हळूवारपणे पूर्वेकडे व दक्षिण पूर्वेकडे खाली उतरले.
प्रमुख नद्या आणि त्यांच्या मुख्य उपनद्यांनी मुख्य पठार कोरले आहेत व ती नदीच्या पात्रात बदल करुन अहमदनगर, बुलडाणा आणि यवतमाळ पठार यासारख्या उच्च उंचवटामध्ये अडथळा आणत आहेत.
सह्याद्री रेंज ही महाराष्ट्राची शारीरिक कणा आहे. सरासरी 1000 मीटर उंचीवर वाढत आहे. ते पश्चिमेस कोकणात अगदी उंच कड्यात पडतात. पूर्व दिशेने, डोंगराळ प्रदेश मावळ म्हणून पठाराच्या पातळीवर जाणार्‍या संक्रमणकालीन भागात पाऊल ठेवते. शिखरावर पठारावरील पठाराची मालिका 1564 सह्याद्री रेंजचे एक विशिष्ट वैशिष्ट्य आहे.
कोकण, अरबी समुद्र आणि सह्याद्री पर्वतरांगाच्या मध्यभागी आहे. हा सागरी किनारपट्टी आहे. जरी बहुतेक २०० मी पेक्षा कमी असले तरी, तो साधा देश असण्यापासून खूप दूर आहे. अत्यंत विच्छिन्न आणि तुटलेले कोकण अरुंद, उभे-बाजूंनी द कमी लॅटराइट पठारामध्ये बदलते.
उत्तरेकडील सीमेवरील सातपुरे, टेकड्या आणि पूर्वेकडील सीमा भामरागड-चिरोली-गायखुरी परिसरामुळे सहज हालचाली रोखता येण्याजोग्या शारीरिक अडथळे निर्माण होतात, परंतु हे राज्यातील नैसर्गिक मर्यादा म्हणून काम करते आणि लातूर जिल्ह्यात अनेक भूकंप चालवित आहे.
भूशास्त्र आणि स्थलाकृति
मुंबई व पूर्वेकडील सीमा वगळता, महाराष्ट्र राज्य एक नीरस गणवेश, सपाट-अव्वल आकाशरेखा प्रस्तुत करते. राज्याचा हा भूगोल त्याच्या भूगर्भीय रचनेचा परिणाम आहे.
कोल्हापूर आणि सिंधुदुर्ग भागातील पूर्वेकडील विदर्भाचा भाग वगळता हे राज्य क्षेत्र डेक्कन ट्रॅप्ससाठी व्यावहारिकदृष्ट्या सह-परिष्कृत आहे.
साधारणपणे 10 ते 1000 दशलक्ष वर्षांपूर्वी, मासेमारीतून बेसिक लावा बाहेर पडण्यामुळे मोठ्या भागात क्षैतिज बेड असलेल्या बेसाल्ट तयार झाला.
त्यांच्या रचना आणि संरचनेत भिन्नतेमुळे मोठ्या प्रमाणात, चांगल्या-जोडलेल्या स्टील-राखाडी क्लिफ चेहर्यांना वेसिक्युलर अमायगडालॉइड लावा आणि राख थरांच्या स्ट्रक्चरल बेंचसह बदलता आले आहे, या सर्व गोष्टी पिरामिड-आकाराच्या टेकड्यांना आणि क्रेस्ट-स्तराचे पठार किंवा मेसास योगदान देतात.
उष्णकटिबंधीय हवामान अंतर्गत पृथ्वी शिल्पकला अर्ध शुष्क परिस्थितीत भू-वैशिष्ट्ये झपाट्याने परिभाषित करून, आणि पाण्याच्या स्थितीत टेकड्यांच्या गोलभोवती गोल केले. कृष्णा, भीमा, गोदावरी, तापी-पूर्णा आणि वर्धा-वैनगंगा नदी प्रणाल्यांनी केलेल्या समुद्री कारवाईमुळे देशाच्या व्यापक, खुल्या नदी खो o्यात आणखी सहाय्य झाले आहे आणि पठाराच्या मध्यभागी बदलून सह्याद्रीच्या पाठीचा कणा बनतो.
याउलट कोकणातील डोंगराळ खोरे, साधारणपणे १०० किमी लांबीचे, गर्दीचे प्रवाह म्हणून तुटून पडतात, जे समुद्राच्या खोल्यांमध्ये मोठ्या समुद्राने भरलेल्या समुद्राच्या खोल्यांमध्ये वाहतात.
याशिवाय प्रामुख्याने रॉक बॅसाल्ट उद्भवणारी इतर खडक जसे की – लेटराईट्स किनार्यावरील आर्द्र आणि उष्णकटिबंधीय प्रदेशात आढळतात.
कोकण नद्यांच्या तळघर भागात ग्रॅनाइट, ग्रॅनाइट गिनीस, क्वार्टझाइट, कॉंग्लॉमरेट्स आढळतात. नांदेड हा आणखी एक प्रदेश आहे जिथे गुलाबी ग्रॅनाइट्स आढळतात.
महाराष्ट्रात खनिज द्रव साठे आहेत. नागपूर विभागातील कामती ही गोंदवानाच्या कोळशाच्या ठेवींसाठी प्रसिद्ध आहे.
हवामान
राज्यात उष्णदेशीय मान्सूनचे वातावरण आहे; मार्चपासून उन्हाचा तडाखा देणारा उन्हाळा (40 ते 48 अंश सेल्सिअस) जूनच्या सुरूवातीस पावसाळ्याला मिळतो.
ऑक्टोबरच्या अप्रिय संक्रियेनंतर मान्सूनच्या हंगामातील समृद्ध हिरवळीचा थर कायम राहतो, परंतु उन्हाळा परत येताच धुळीत, वांझ तपकिरी रंगात बदलतो.
पश्चिम समुद्र-ढगांमधून हंगामी पाऊस जोरदार आणि सह्याद्रीच्या गर्दीवर .०० सेमी पेक्षा जास्त पाऊस पडतो.
वाराच्या कडेला कोकणातही मुसळधार पाऊस पडत आहे, उत्तरेकडे घसरत आहे. सह्याद्रीच्या पूर्वेस, पाऊस कमी होत जातो आणि तो कमीतकमी 70 सें.मी. पश्चिम पठार जिल्ह्यात, सोलापूर-अहमदनगर कोरड्या झोनच्या मध्यभागी आहे.
नंतर हंगामात, पूर्व दिशेने मराठवाडा आणि विदर्भात पाऊस थोड्या प्रमाणात वाढतो. महाराष्ट्रात जूनला पाऊस पडतो.

पावसाळ्याचे अत्यंत स्पंदित चरित्र, पावसाचे हवामान आणि लांब कोरडे ब्रेक, पूर, तसेच दुष्काळ यांसह लहान ग्रामीण क्षेत्रातील अर्थव्यवस्थेच्या अस्वस्थतेत हे बरेच वाढते.


संसाधने


राज्य क्षेत्राच्या केवळ 17% क्षेत्रे असलेले वनक्षेत्र पूर्वेकडील प्रदेश आणि सह्याद्री परिक्षेत्रात व्यापलेले आहे तर ओपन स्क्रब जंगल हे पठाराचे ठिपके आहे. ऐतिहासिक भूतकाळात महाराष्ट्राने महाकंठाचे प्रतिनिधित्व केले असते तर आज त्यातील थोडेसे शिल्लक आहे; वनस्पतींचा आच्छादित भाग विखुरला गेला आहे.


महाराष्ट्राच्या माती उर्वरित बेसाल्टमधून प्राप्त झालेल्या अवशेष आहेत. अर्ध-कोरड्या पठारामध्ये, रेगुर (काळ्या-कापूस माती) चिकणमाती आहे, लोहाने समृद्ध आहे, परंतु नायट्रोजन आणि सेंद्रिय पदार्थात कमकुवत आहे; हे ओलावा-प्रतिरोधक आहे.


नदीच्या खो सह जिथे पुनर्वसन केले गेले आहे, त्या काली माती खोल आणि जड आहेत, रब्बी पिकांना अधिक अनुकूल आहेत. आणखी दूर, चुन्याच्या अधिक चांगल्या मिश्रणासह मोरॅन्ड माती आदर्श खरीप झोन बनवतात.


उच्च पठाराच्या भागात पाथर [शब्दलेखन तपासा] माती असतात, ज्यात जास्त रेव असतात. पावसाळ्याच्या कोकणात आणि सह्याद्रीच्या रेंजमध्ये, त्याच बेसाल्ट्स जंगलाच्या संरक्षणाखाली उत्पादित वीट-लाल लॅटलाईट्सला जन्म देतात, परंतु वनस्पती काढून टाकल्यावर सहजपणे निर्जंतुकीकरण केलेल्या वार्कामध्ये पडून जातात. महाराष्ट्रातील माती उथळ आणि काही प्रमाणात गरीब आहे.


पूर्व विदर्भ, दक्षिणेकडील कोल्हापूर आणि सिंधुदुर्ग परिसरातील बेसाल्टच्या क्षेत्राच्या पलीकडे महाराष्ट्राचे खनिज वाहणारे झोन आहेत. चंद्रपूर, गडचिरोली, भंडारा आणि नागपूर जिल्हे मुख्य खनिज पट्टा बनवतात, कोळसा आणि मॅगनीज हे खनिज आणि लोह खनिज आणि चुनखडी म्हणून संभाव्य संपत्ती आहे. रत्नागिरी किना l्यामध्ये इलिमेनाइटचे साठा साठा आहे.


संरक्षित क्षेत्र


2017 of पर्यंत भारतात 7 आणि महाराष्ट्रात १ अभयारण्य आहेत. महाराष्ट्रातील वन्यजीव अभयारण्ये, राष्ट्रीय उद्याने आणि प्रोजेक्ट व्याघ्र प्रकल्प हे या प्रदेशातील समृद्ध जैव-विविधतेचे जतन करण्याच्या उद्देशाने तयार करण्यात आले आहेत. २०१ of पर्यंत, भारताकडे १०3 राष्ट्रीय उद्याने आहेत, त्यापैकी सहा महाराष्ट्रात आहेत. महाराष्ट्रात व्याघ्र प्रकल्प असून महाराष्ट्रात project प्रकल्प वाघ आहेत. ताडोबा-अंधारी, मेळघाट, नागाजिरा, सह्याद्री, बोर आणि पेंच. महाराष्ट्राची वने आणि वन्यजीवंपैकी एक मोठी टक्केवारी पश्चिम घाट किंवा पश्चिम महाराष्ट्र आणि पूर्व विदर्भात आहे.


विदर्भाच्या पूर्व भागात गोंदिया जवळील नवेगाव राष्ट्रीय उद्यानात पक्षी, हरिण, अस्वल आणि बिबट्यांचा वास आहे.


विदर्भातील गोंदिया जिल्ह्यातील भंडारा वनविभागातील तिरोरा परिसरामध्ये नागझिरा वन्यजीव अभयारण्य आहे. अभयारण्यात त्याच्या हद्दीत लहान सरोवर असलेल्या डोंगरांचा समावेश आहे. हे तलाव वर्षभर वन्यजीवांना पाण्याचे स्त्रोत देण्याची हमी देतात आणि लँडस्केपचे सौंदर्य वाढवतात.


विदर्भातील चंद्रपूरजवळ व्याघ्र प्रकल्पातील ताडोबा अंधारी व्याघ्र प्रकल्प. ते चंद्रपूरपासून 40 कि.मी. अंतरावर आहे.


नागपूर जिल्ह्यातील पेंच नॅशनल पार्क मध्य प्रदेशातही पसरलेले आहे. हे आता व्याघ्र प्रकल्पात श्रेणीसुधारित केले गेले आहे.


बोर वन्यजीव अभयारण्य पूर्व विदर्भाच्या वर्धा जिल्ह्यात आहे. इतर वन्य प्राण्यांसह मोठ्या संख्येने वाघांमुळे, बोर वन्यजीव अभयारण्य शासनाने विशेष व्याघ्र प्रदेश घोषित केले आहे. २०१२ मध्ये महाराष्ट्राचा.


सांगली जिल्ह्यात स्थित चांदोली राष्ट्रीय उद्यानात विविध प्रकारची वनस्पती आणि वनस्पती आहेत. उद्यानच्या सभोवती प्राचितगड किल्ला आणि चांदोली धरण व निसर्गरम्य पाण्याचे धबधबे आढळू शकतात.


गुळगाळ राष्ट्रीय उद्यान, तसेच मेळघाट व्याघ्र प्रकल्प म्हणून ओळखले जाते, अमरावती जिल्ह्यात आहे. ते अमरावतीपासून km० किमी अंतरावर आहे.


बोरिवली राष्ट्रीय उद्यान म्हणून ओळखले जाणारे संजय गांधी राष्ट्रीय उद्यान मुंबई येथे आहे आणि शहराच्या हद्दीत जगातील सर्वात मोठे राष्ट्रीय उद्यान आहे.


सांगलीपासून 30 कि.मी. अंतरावर वन्यजीव अभयारण्य सागरेश्वर वन्यजीव अभयारण्य आहे. भगवान शिव आणि पुरेश्वर मंदिरातील जैन मंदिरांची प्राचीन मंदिरे आकर्षण आहे.


सोलापूर जिल्ह्यात वसलेले मालधोक अभयारण्य. त्याचा काही भाग अहमदनगर जिल्ह्यात आहे. अभयारण्य ग्रेट इंडियन बस्टार्डसाठी आहे.


तानसा वन्यजीव अभयारण्य, ठाणे जिल्ह्यात आणि तानसा आणि वैतरणा नदीच्या काठावर. तानसा, मोडकसागर व खालच्या वैतरणा ही प्रमुख धरण अभयारण्यात आहेत. जीवजंतूंमध्ये बिबट्या, भुंकणारा हरीण, हाइना, फ्लाइंग गिलहरी आणि वन्य डुक्कर यांचा समावेश आहे. अभयारण्य-तानसा, वैतरणा, खर्डी आणि परळी येथे चार वनपरिक्षेत्र आहेत. वन्यजीव विभाग मुख्यालय ठाणे येथे आहे.


ठाणे खाडी फ्लेमिंगो अभयारण्य मध्ये खाडीच्या पश्चिमेला 6 हेक्टर मॅंग्रोव्ह कव्हर समाविष्ट आहे (मुलुंड, विक्रोळी, भांडुप, कांजूरमार्ग आणि मंडला भागात तसेच खालच्या क्षेत्राचा 5 हेक्टर क्षेत्राचा भाग अर्धवट समुद्राच्या भरतीदरम्यान उघडकीस आला आहे. हे क्षेत्र हजारो लोक वापरतात. उच्च समुद्राच्या भरती दरम्यान विश्रांतीसाठी फ्लेमिंगो. ऑगस्ट, २०१9 रोजी महाराष्ट्र सरकारच्या वन विभागाने ठाणे खाडी फ्लेमिंगो अभयारण्य म्हणून 1,691 हेक्टर (116..91किमी २) क्षेत्र घोषित केले. अभयारण्य विशेषत: येणार्‍या फ्लेमिंगोच्या वस्तीच्या संरक्षणासाठी घोषित केले गेले आहे. हजारो मध्ये खाडी.


भीमाशंकर वन्यजीव अभयारण्य. हे पश्चिम घाटात वसलेले आहे आणि मालाबार जायंट गिलहरीसाठी प्रसिद्ध आहे. महाराष्ट्रातील ठाणे, रायगड आणि पुणे जिल्ह्यात हे अभयारण्य आहे.


जगाचा भूगोल

जगाचा भूगोल
पर्यावरणीय भूगोल
एकात्मिक भूगोल हा मनुष्य आणि नैसर्गिक जगाच्या दरम्यानच्या स्थानिक संवादांच्या वर्णनाशी संबंधित आहे. भौतिक आणि मानवी भूगोल या पारंपारिक पैलूंची माहिती असणे आवश्यक आहे जसे की मानवी समाज पर्यावरणाची संकल्पना बनवतात.

दोन उप-क्षेत्राच्या वाढती खासगीकरणाच्या परिणामी एकात्मिक भूगोल मानवी आणि भौतिक भूगोल दरम्यान एक पूल म्हणून उदयास आला आहे. जागतिकीकरण आणि तांत्रिक बदलांचा परिणाम म्हणून पर्यावरणाशी असलेले मानवी संबंध बदलत असल्याने बदलणारे आणि गतिशील संबंध समजून घेण्यासाठी एक नवीन दृष्टीकोन आवश्यक होता.

पर्यावरणीय भूगोल क्षेत्रातील संशोधनाच्या क्षेत्रांमध्ये खालील गोष्टींचा समावेश आहेः आपत्कालीन व्यवस्थापन, पर्यावरण व्यवस्थापन, टिकाव आणि राजकीय पर्यावरणशास्त्र.

भूगर्भशास्त्र

भौगोलिक हा संगणकाच्या व्यंगचित्र व टोपोग्राफीमध्ये वापरल्या जाणार्‍या पारंपारिक स्थानिक तंत्रांवर उपयोग करण्याशी संबंधित आहे. 1950 च्या दशकाच्या मध्यभागी भूगोलच्या परिमाणात्मक क्रांतीतून भूगोलशास्त्र उदयास आले. आज, भौगोलिक पद्धतींमध्ये स्थानिक विश्लेषण, भौगोलिक माहिती प्रणाली (जीआयएस), रिमोट सेन्सिंग आणि ग्लोबल पोझिशनिंग सिस्टम (जीपीएस) समाविष्ट आहेत. भूगोलशास्त्रामुळे काही भूगोल विभागांचे पुनरुज्जीवन झाले, विशेषत: उत्तर अमेरिकेत जिथे या विषयाची 1950 च्या दशकात घट होत होती.


प्रादेशिक भूगोल


पृथ्वीच्या पृष्ठभागाच्या विशिष्ट वैशिष्ट्यांच्या वर्णनाशी संबंधित एक शाखा, ज्यामुळे प्रत्येक क्षेत्र त्याच्या संपूर्ण नैसर्गिक किंवा घटकांच्या संयोजनापासून भौतिक आणि मानवी वातावरणाशी संबंधित होते. मुख्य ध्येय म्हणजे नैसर्गिक आणि मानवी घटकांचा समावेश असलेल्या विशिष्ट प्रदेशाची विशिष्टता किंवा वैशिष्ट्य समजून घेणे किंवा परिभाषित करणे. प्रादेशिकरणकडे देखील लक्ष दिले जाते, जे प्रदेशांमध्ये जागा मर्यादीत करण्याचे योग्य तंत्र समाविष्ट करते.


संबंधित फील्ड


अंतर्भुज विज्ञान: भूगोलशास्त्राची शिस्त सामान्यत: पृथ्वीशी संबंधित असली तरी, हा शब्द अनौपचारिकरित्या इतर जगाच्या अभ्यासासाठी देखील वापरला जाऊ शकतो, जसे की सौर मंडळाच्या ग्रह आणि त्याही पलीकडे. पृथ्वीपेक्षा मोठ्या प्रणालींचा अभ्यास सहसा खगोलशास्त्र किंवा कॉस्मोलॉजीचा भाग बनतो. इतर ग्रहांच्या अभ्यासाला सहसा ग्रह विज्ञान म्हणतात. वैकल्पिक संज्ञा जसे की एरोलॉजी (मंगळाचा अभ्यास) प्रस्तावित केले आहेत परंतु मोठ्या प्रमाणात वापरले जात नाहीत.


प्रादेशिक विज्ञान: 1950 च्या दशकात, पारंपारिक भौगोलिक कार्यक्रमांच्या वर्णनात्मक प्रवृत्तीच्या उलट, वॉल्टर ईसार्डच्या नेतृत्वात प्रांतीय विज्ञान चळवळ भौगोलिक प्रश्नांना अधिक परिमाणात्मक आणि विश्लेषणात्मक आधार प्रदान करण्यासाठी उद्भवली. प्रादेशिक विज्ञान ज्ञानाच्या मुख्य भागाचा समावेश आहे ज्यामध्ये स्थानिक परिमाण, प्रादेशिक अर्थशास्त्र, संसाधन व्यवस्थापन, स्थान सिद्धांत, शहरी आणि प्रादेशिक नियोजन, वाहतूक आणि संप्रेषण, मानवी भूगोल, लोकसंख्या वितरण, लँडस्केप पर्यावरणशास्त्र आणि पर्यावरणीय गुणवत्ता यासारखी मूलभूत भूमिका निभावते.


नगररचना, प्रादेशिक नियोजन आणि स्थानिक नियोजनः भूगोल विज्ञानाचा उपयोग भूमीच्या विकासासाठी (किंवा विकसित न करता) विशिष्ट निकषांची पूर्तता करण्यासाठी, जसे की सुरक्षितता, सौंदर्य, आर्थिक संधी, अंगभूत किंवा नैसर्गिक संरक्षणास मदत करणे. वारसा इत्यादी. शहरे, शहरे आणि ग्रामीण भागातील नियोजन लागू भूगोल म्हणून पाहिले जाऊ शकते.


तंत्रे


अवकाशासंबंधी परस्परसंबंध या सायनोप्टिक विज्ञानाची गुरुकिल्ली असल्याने, नकाशे हे एक महत्त्वाचे साधन आहे. शास्त्रीय कार्टोग्राफी भौगोलिक विश्लेषण, संगणक-आधारित भौगोलिक माहिती प्रणाली (जीआयएस) च्या अधिक आधुनिक दृष्टिकोनसह सामील झाली आहे.


त्यांच्या अभ्यासामध्ये भूगोलशास्त्रज्ञ चार परस्परसंबंधित दृष्टीकोन वापरतात:


पद्धतशीर – भौगोलिक ज्ञानाची श्रेणी ज्या जागतिक स्तरावर शोधल्या जाऊ शकतात अशा गटांमध्ये करा.


प्रादेशिक – एखाद्या विशिष्ट प्रदेशासाठी किंवा ग्रहावरील स्थानासाठी श्रेण्यांमधील पद्धतशीर संबंधांची तपासणी करते.


वर्णनात्मक – केवळ वैशिष्ट्ये आणि लोकसंख्या यांची स्थाने निर्दिष्ट करते.


विश्लेषणात्मक – आम्हाला विशिष्ट भौगोलिक क्षेत्रात वैशिष्ट्ये आणि लोकसंख्या का आढळतात हे विचारते.


व्यंगचित्र


कार्टोग्राफी अमूर्त चिन्हे (नकाशा बनविणे) सह पृथ्वीच्या पृष्ठभागाच्या प्रतिनिधित्वाचा अभ्यास करते. जरी भूगोलच्या इतर उपशाखांमध्ये त्यांचे विश्लेषण सादर करण्यासाठी नकाशेवर अवलंबून असले तरी, नकाशे तयार करणे वास्तविकपणे वेगळे मानले जाणे पुरेसे अमूर्त आहे. ड्राफ्टिंग तंत्राच्या संग्रहातून वास्तविक शास्त्रात वाढ झाली आहे.


कार्टोग्राफरना ज्ञानाची मनोविज्ञान आणि अर्गोनॉमिक्स शिकणे आवश्यक आहे जी कोणती चिन्हे पृथ्वीबद्दल सर्वात प्रभावीपणे माहिती देतात आणि त्यांचे नकाशे वाचकांना माहितीवर कार्य करण्यास प्रवृत्त करण्यासाठी वर्तनात्मक मनोविज्ञान. पृथ्वीचे आकार पाहण्यासाठी सपाट पृष्ठभागावर प्रक्षेपित नकाशाच्या चिन्हांच्या विकृतीवर त्याचा कसा परिणाम होतो हे समजण्यासाठी त्यांना भूगर्भशास्त्र आणि बर्‍यापैकी प्रगत गणित शिकले पाहिजे. हे बरेच वादविवाद न करता असे म्हटले जाऊ शकते की, हस्तलेखन हे एक बीज आहे ज्यापासून भूगोलचे मोठे क्षेत्र वाढले. बहुतेक भूगोलशास्त्रज्ञांनी बालपणातील आकर्षणे नकाशावर दाखविल्या पाहिजेत कारण ते शेतातच जातील असे प्रारंभिक चिन्ह आहे.


भौगोलिक माहिती प्रणाली


भौगोलिक माहिती प्रणाली (जीआयएस) संगणकाद्वारे संगणकाद्वारे स्वयंचलित पुनर्प्राप्तीसाठी पृथ्वीबद्दल माहितीच्या साठवणुकीशी संबंधित माहितीच्या उद्देशास योग्य प्रकारे अचूकपणे कार्य करते. भूगोलच्या इतर सर्व उपशाख्यांव्यतिरिक्त, जीआयएस तज्ञांना संगणक विज्ञान आणि डेटाबेस सिस्टम समजणे आवश्यक आहे. जीआयएसने कार्टोग्राफीच्या क्षेत्रात क्रांती घडविली आहे: जवळजवळ सर्व नकाशे तयार करणे आता जीआयएस सॉफ्टवेअरच्या काही स्वरूपात केले गेले आहे. स्थानिक संबंधांचे प्रतिनिधित्व, विश्लेषण आणि भविष्य सांगण्यासाठी जीआयएस सॉफ्टवेअर आणि जीआयएस तंत्रज्ञानाचा वापर करण्याच्या विज्ञानाचा उल्लेख देखील जीआयएस करते. या संदर्भात जीआयएस म्हणजे भौगोलिक माहिती विज्ञान.


रिमोट सेन्सिंग


रिमोट सेंसिंग हे अंतरावर केलेल्या मोजमापांद्वारे पृथ्वीच्या वैशिष्ट्यांविषयी माहिती प्राप्त करण्याचे शास्त्र आहे. दूरस्थपणे सेन्स केलेला डेटा ब s्याच फॉर्ममध्ये येतो, जसे की उपग्रह प्रतिमा, एरियल फोटोग्राफी आणि हाताने धरून ठेवलेल्या सेन्सर्समधून प्राप्त केलेला डेटा. भूगोलशास्त्रज्ञ पृथ्वीच्या पृष्ठभागावर, महासागर आणि वातावरणाविषयी माहिती मिळविण्यासाठी दूरस्थपणे संवेदी डेटा वापरतात, कारण ते:


(अ) निरनिराळ्या स्थानिक मोजमापांवर वस्तुनिष्ठ माहिती पुरविते (स्थानिक ते जागतिक),


(ब) त्यासंबंधीचे एक सिंचनात्मक दृश्य प्रदान करते आवडीचे क्षेत्र,


(क) दूरवर आणि प्रवेश न करण्यायोग्य साइटवर प्रवेश करण्यास परवानगी देते,


(ड) विद्युत चुंबकीय स्पेक्ट्रमच्या दृश्यमान भागाच्या बाहेरील वर्णक्रमीय माहिती प्रदान करते आणि


(इ) वेळोवेळी वैशिष्ट्ये / क्षेत्रे कशी बदलतात याचा अभ्यास सुलभ करते. दूरस्थपणे जाणार्‍या डेटाचे स्वतंत्रपणे विश्लेषण केले जाऊ शकते किंवा इतर डिजिटल डेटा स्तरांच्या संयोगाने


(उदा. भौगोलिक माहिती प्रणालीमध्ये).


परिमाणात्मक पद्धती


भौगोलिकशास्त्र परिमाणात्मक डेटा विश्लेषणाशी संबंधित आहे, विशेषतः भौगोलिक घटनेच्या शोधासाठी सांख्यिकीय पद्धतीचा वापर.


जियोस्टॅटिक्सचा जलविज्ञान, भूगर्भशास्त्र, पेट्रोलियम शोध, हवामान विश्लेषण, शहरी नियोजन, रसदशास्त्र आणि साथीच्या रोगांचा समावेश आहे.


जिओस्टॅटिस्टिक्सचा गणितीय आधार क्लस्टर विश्लेषण, रेखीय विभेदक विश्लेषण आणि पॅरामेटरिक नसलेल्या सांख्यिकीय चाचण्या आणि इतर विविध विषयांद्वारे प्राप्त होतो.


भू-भौगोलिक माहितीचे अनुप्रयोग भौगोलिक माहिती प्रणालीवर जोरदारपणे अवलंबून असतात, विशेषत: अप्रकाशित बिंदूंच्या इंटरप्लेशन (अंदाज) साठी.


भौगोलिक परिमाणात्मक तंत्रांच्या पद्धतीमध्ये उल्लेखनीय योगदान देत आहेत.


गुणात्मक पद्धती


भौगोलिक गुणात्मक पद्धती किंवा एथनोग्राफिकल संशोधन तंत्र मानवी भौगोलिक वापरतात.


सांस्कृतिक भौगोलिक भाषेत मानववंशशास्त्र आणि समाजशास्त्रात देखील गुणात्मक संशोधन तंत्र वापरण्याची परंपरा आहे.


सहभागी निरीक्षणे आणि सखोल मुलाखती मानवी भौगोलिकांना गुणात्मक डेटा प्रदान करतात.


जगातील प्रमुख नद्या व त्यांच्या काठावरील शहरे ,महाराष्ट्रातील महत्वाचे प्रकल्प

जगातील प्रमुख नद्या व त्यांच्या काठावरील शहरे

जगातील प्रमुख नद्या व त्यांच्या काठावरील शहरे

यमुना, भारत – दिल्ली, आग्रा
पोटोमॅक, अमेरिका – वाशिंग्टन
हडसन, अमेरिका – न्यूयॉर्क
मिसिसिपी, अमेरिका – न्यूऑर्लीयान्झ
टेम्स, इंग्लंड – लंडन
ऱ्हाइन, जर्मनी – बोन, कलोन
नाईल, इजिप्त – कैरो
रावी, पाकिस्तान – लाहोर
यंगस्ते, चीन – शँघाई, नानजिंग, चुंगकिंग
मेनाम, थायलंड – बँकॉक
सुमीदा, जपान – टोकियो
तैग्रिस, इराक – बगदाद
जगातील-प्रमुख-नद्या-व-त्यांच्या-काठावरील-शहरे

_________________________________

●●महाराष्ट्रातील महत्वाचे प्रकल्प●●

◆महाराष्ट्रातील जलविद्युत प्रकल्प

√ खोपोली - रायगड             

√ भिरा अवजल प्रवाह - रायगड                             

√ कोयना - सातारा               

√ तिल्लारी - कोल्हापूर         

√ पेंच - नागपूर                     

√ जायकवाडी - औरंगाबाद

◆महाराष्ट्रातील अणुविधुत प्रकल्प                

√ तारापुर - ठाणे                   

√ जैतापुर - रत्नागिरी             

√ उमरेड - नागपूर(नियोजित)

जगातील देश व खंड नावे माहिती

जगातील देश व खंड नावे माहिती
आफ्रिका / Africa

अल्जेरिया – अल्जियर्स
अंगोला – लुआंडा
बेनिन – पोर्टो नोव्हो, कोटनॉ
बोत्सवाना – गॅबरोन
बुर्किना फासो – ओआगाडौगौ
बुरुंडी – गितेगा
कॅमरून (स्पेलिंग कॅमेरून) – याऊंडो
केप वर्डे – प्रेिया
मध्य अफ्रीकी प्रजासत्ताक – बांगुई
चाड (तचड) – एन’जामेना
कोमोरोस – मोरोनी
काँगोचे प्रजासत्ताक – ब्राझाव्हिल
काँगोचे लोकशाही प्रजासत्ताक (झैरे) – किनशासा
कोटे डी आइव्हॉयर (आयव्हरी कोस्ट) – यॅमॉसौक्रो
जिबूती – जिबूझी
इजिप्त (मिस्र) – कैरो
विषुववृत्तीय गिनी – मालाबो
एरिट्रिया – अस्मारा
इथिओपिया (अबिसिनिया) – अदिस अबाबा
गॅबॉन – लिब्रेविले
गॅंबिया – बंजुल
घाना – अक्रा
गिनी – कोनाक्री
गिनी-बिसाऊ – बिसाऊ
केनिया – नैरोबी
लेसोथो – मासेरू
लाइबेरिया – मन्रोव्हिया
लिबिया – त्रिपोली
मेडागास्कर – अंतानानारिवो
मलावी – लाइलोन्ग्वे
माळी – बामाको
मॉरिटानिया – नौकचॉट
मॉरिशस – पोर्ट लुईस
मोरोक्को (अल माग्रीब) – रबत
मोझांबिक – मापुटो
नामिबिया – विन्डहोक
नायजर – निमाये
नायजेरिया – अबूजा
रवांडा – किगाली
साओ टोमे आणि प्रिन्सेप – साओ टोमे
सेनेगल – डकार
सेशेल्स – व्हिक्टोरिया, सेशेल्स
सिएरा लिओन – फ्रीटाऊन
सोमालिया – मोगादिशु
दक्षिण आफ्रिका – प्रिटोरिया
दक्षिण सुदान – जुबा
सुदान – खर्टूम
स्वाझीलँड (इस्वातिनी) – मबाबाने
टांझानिया – डोडोमा
टोगो – लोम
ट्युनिशिया – ट्यूनिस
युगांडा – कंपला
वेस्टर्न सहारा – एल आयन (विवादित)
झांबिया – लुसाका
झिम्बाब्वे – हरारे
अंटार्क्टिका / Antarctica

अंटार्क्टिका हा पृथ्वीचा सर्वात दक्षिणेकडील खंड आहे. त्यात भौगोलिक दक्षिण ध्रुव आहे आणि अंटार्क्टिकच्या दक्षिणी गोलार्धाच्या अंटार्क्टिक प्रदेशात, अंटार्क्टिक मंडळाच्या जवळजवळ संपूर्ण दक्षिणेस आहे. हे दक्षिण महासागराने वेढलेले आहे. 14,000,000 चौरस किलोमीटर (5,400,000 चौरस मैल) येथे, हा पाचवा सर्वात मोठा खंड आहे. तुलना करता, अंटार्क्टिका ऑस्ट्रेलियाच्या आकारापेक्षा जवळपास दुप्पट आहे.
अंटार्क्टिकाचा सुमारे 98% भाग बर्फाने व्यापलेला आहे. तथापि, तेथे एक मोठा भाग आहे जेथे बर्फ जमीन व्यापत नाही: बर्फाचे शेल्फ. बर्फाने व्यापलेली महत्त्वपूर्ण भौगोलिक वैशिष्ट्ये आहेत. कमीतकमी 15 दशलक्ष वर्षांपासून व्हॉस्टोक तलाव मोठ्या प्रमाणात बर्फाच्छादित आहे. येथे एक प्रचंड दरी आहे आणि एक प्रचंड डोंगर रांगा आहे, जे या दोन्ही ठिकाणी सध्या व्यापलेल्या आहेत.
जगातील देश व खंड नावे माहिती

आशिया / Asia

अफगाणिस्तान – काबुल
आर्मेनिया – येरेवान
अझरबैजान – बाकू
बहरीन – मानमा
बांगलादेश १ – ढाका (ঢ रुपये)
भूतान – थिंपू
ब्रुनेई – बंदर सेरी बेगावन
कंबोडिया (कंपूशिया) – नोम पेन्ह
चीन – बीजिंग
पूर्व तिमोर (तैमोर लेस्टे) – डिली
जॉर्जिया – तिबिलिसी
भारत – नवी दिल्ली
इंडोनेशिया – जकार्ता
इराण – तेहरान
इराक – बगदाद
इस्राईल – जेरुसलेम
जपान – टोकियो
जॉर्डन (अल उर्दून) – अम्मान
कझाकस्तान – नरसुल्तान
कुवैत – कुवैत शहर
किर्गिस्तान – बिश्केक
लाओस – व्हिएन्टाईन
लेबनॉन (लुबानन) – बेरूत
मलेशिया – क्वालालंपूर
मालदीव – माला
मंगोलिया – उलानबातर
म्यानमार (बर्मा) – नायपिडॉ
नेपाळ – काठमांडू
उत्तर कोरिया – प्योंगयांग
ओमान – मस्कॅट
पाकिस्तान – इस्लामाबाद
फिलिपिन्स – मनिला
कतार – दोहा
रशिया – मॉस्को (रशिया भौगोलिकदृष्ट्या आशियातील एक भाग आहे, परंतु राजकीयदृष्ट्या हा
युरोपचा एक भाग आहे)
सौदी अरेबिया – रियाद
सिंगापूर – सिंगापूर
दक्षिण कोरिया – सोल
श्रीलंका – श्री जयवर्धनपुरा कोट्टे (प्रशासकीय), कोलंबो (व्यावसायिक)
सीरिया – दमास्कस
ताजिकिस्तान – दुशान्बे
थायलंड (मुआंग थाई) – बँकॉक
तुर्की – अंकारा
तुर्कमेनिस्तान – आगाबाट
तैवान – तैपेई
संयुक्त अरब अमिराती – अबू धाबी
उझबेकिस्तान – ताशकंद
व्हिएतनाम – हॅनोई
येमेन – साना
युरोप / Europe

अल्बेनिया (शकीपेरिया) – टिराना
अंडोरा – अँडोरा ला वेला
ऑस्ट्रिया – व्हिएन्ना
बेलारूस – मिन्स्क
बेल्जियम (डच: बेल्जिय, फ्रेंच: बेल्जिक, जर्मन: बेल्जियन) – ब्रुसेल्स
बोस्निया आणि हर्जेगोव्हिना (बोस्ना मी हर्सेगोव्हिना) – साराजेव्हो
बल्गेरिया – सोफिया
क्रोएशिया (ह्र्वात्स्का) – झगरेब
सायप्रस – निकोसिया
झेक प्रजासत्ताक (इस्को) – प्राग
डेन्मार्क (डॅनमार्क) – कोपेनहेगन
एस्टोनिया (एस्टी) – टॅलिन
फिनलँड (सुओमी) – हेलसिंकी
फ्रान्स – पॅरिस
जॉर्जिया – तिबिलिसी
जर्मनी (डॉच्लँड) – बर्लिन
ग्रीस – अथेन्स
हंगेरी – बुडापेस्ट
आईसलँड ** (बेट) – रिक्जाविक
आयर्लंड गणराज्य (आयर) – डब्लिन
इटली (इटालिया) – रोम
कझाकस्तान – नरसुल्तान
कोसोवो ** – प्रिस्टीना
लाटविया (लाटवीजा) – रीगा
लीचेंस्टाईन – वडूज
लिथुआनिया (लिटुवा) – विल्निअस
लक्समबर्ग – लक्समबर्ग शहर
उत्तर मॅसेडोनिया – स्कोप्जे
माल्टा – वॅलेटा
मोल्डोवा – चिसिनौ
मोनाको – माँटे कार्लो क्वार्टर
मॉन्टेनेग्रो (क्रॅना गोरा, Црна Гора) – पॉडगोरिका
नेदरलँड्स (नेदरलँड) – आम्सटरडॅम (राजधानी), हेग (शासन)
नॉर्वे (नॉर्गे) – ओस्लो
पोलंड (पोलस्का) – वॉर्सा
पोर्तुगाल – लिस्बन
रोमानिया – बुखारेस्ट
रशिया ** मॉस्को (उरल पर्वत पर्यंत युरोप; आशिया: उर्वरित व्लादिवोस्तोक)
सॅन मारिनो – सॅन मारिनो
सर्बिया – बेलग्रेड
स्लोव्हाकिया (स्लोव्हेन्स्को) – ब्रॅटिस्लावा
स्लोव्हेनिया (स्लोव्हेनिजा) – ल्युबुल्जाना
स्पेन (एस्पाना) – माद्रिद
स्वीडन – स्टॉकहोम
स्वित्झर्लंड (जर्मन: श्वेझ, फ्रेंच: सुसे, इटालियन: स्विसझेरा, रोमेन्श: स्विस्रा) – बर्न
तुर्की – अंकारा
युक्रेन – कीव किंवा कीव
युनायटेड किंगडम – लंडन
व्हॅटिकन सिटी ** (इटालियन: , लॅटिन: सिविटास व्हॅटिकाना) – व्हॅटिकन सिटी
जगातील देश व खंड नावे माहिती


उत्तर अमेरीका / North America

अँटिगा आणि बार्बुडा – सेंट जॉन
अँगुइला – व्हॅली (यू.के. चा प्रदेश)
अरुबा – ओरन्जेस्टॅड (नेदरलँड्स किंगडमचा संविधान देश)
बहामास – नासाऊ
बार्बाडोस – ब्रिजटाऊन
बेलिझ – बेलमोपान (मध्य अमेरिका)
बर्म्युडा – हॅमिल्टन (अमेरिकेचा प्रदेश)
बोनेयर – नेदरलँड्सचा भाग
ब्रिटिश व्हर्जिन बेटे – रोड टाउन (अमेरिकेचा प्रदेश)
कॅनडा – ओटावा
केमन बेटे – जॉर्ज टाउन (यू.के. चे प्रांत)
क्लिपरटन बेट – (फ्रान्सचा प्रदेश)
कोस्टा रिका – सॅन जोसे (मध्य अमेरिका)
क्यूबा – हवाना
कुरानाओ – विलेमस्टॅड (नेदरलँड्स किंगडमचा संविधान देश)
डोमिनिका – रोझौ
डोमिनिकन रिपब्लिक (रिपब्लिका डोमिनिकन) – सॅंटो डोमिंगो
अल साल्वाडोर – सॅन साल्वाडोर (मध्य अमेरिका)
ग्रीनलँड – नुउक (डेन्मार्कचा प्रदेश)
ग्रेनेडा – सेंट जॉर्ज
ग्वाडेलूप – (फ्रान्सचा प्रदेश)
ग्वाटेमाला – ग्वाटेमाला
हैती – पोर्ट-औ-प्रिन्स
होंडुरास – टेगुसिगाल्पा (मध्य अमेरिका)
जमैका – किंग्स्टन
मार्टिनिक – फोर्ट-डे-फ्रान्स बे (फ्रान्सचा प्रदेश)
मेक्सिको – मेक्सिको सिटी
मॉन्टसेराट – प्लायमाउथ, ब्रॅड्स, लिटल बे (अमेरिकेचा प्रदेश)
नवासा बेट – वॉशिंग्टन, डी.सी. (अमेरिकेचा प्रदेश)
निकारागुआ – मॅनागुआ (मध्य अमेरिका)
पनामा (पनामा) – पनामा सिटी (मध्य अमेरिका)
पोर्तो रिको – सॅन जुआन (अमेरिकेचा प्रदेश)
सबा – तळ (नेदरलँड्स प्रदेश)
सेंट बार्थेलेमी – गुस्ताव्हिया (फ्रान्सचा प्रदेश)
सेंट किट्स आणि नेव्हिस – बॅसेटेरे
सेंट लुसिया – कॅस्ट्री
सेंट मार्टिन – मेरीगोट (फ्रान्सचा प्रदेश)
सेंट पियरे आणि मिकेलॉन – सेंट-पियरे (फ्रान्सचा प्रदेश)
सेंट व्हिन्सेंट आणि ग्रेनेडाइन्स – किंग्स्टाउन
सिंट यूस्टाटियस – ऑरेंजस्टाड (नेदरलँडचा प्रदेश)
सिंट मार्टेन – फिलिप्सबर्ग (नेदरलँड्स किंगडमचा संविधान देश)
त्रिनिदाद आणि टोबॅगो – पोर्ट ऑफ स्पेन
तुर्क आणि केकोस – कॉकबर्न टाउन (ब्रिटिश ओव्हरसीज टेरिटरी)
युनायटेड स्टेट्स ऑफ अमेरिका – वॉशिंग्टन, जिल्हा कोलंबिया
यूएस व्हर्जिन बेटे – शार्लोट अमाली (अमेरिकेचा प्रदेश)

दक्षिण अमेरिका / South America

अर्जेन्टिना – ब्युनोस आयर्स
बोलिव्हिया – सुक्रे
ब्राझील (ब्राझील) – ब्राझीलिया
चिली – सॅन्टियागो
कोलंबिया – बोगोटा
इक्वाडोर – क्विटो
फॉकलँड बेटे – स्टॅनले (यू.के. चा प्रदेश)
फ्रेंच गयाना – कायेन (फ्रान्सचा प्रदेश)
गयाना – जॉर्जटाउन
पराग्वे – अस्नुसीन
पेरू – लिमा
दक्षिण जॉर्जिया आणि दक्षिण सँडविच बेटे – (यू.के. चे प्रांत)
सुरिनाम – परमारिबो
उरुग्वे – मॉन्टेविडियो
व्हेनेझुएला – कराकास

ओशनिया / Oceania


ऑस्ट्रेलिया – कॅनबेरा
मायक्रोनेशियाची संघीय राज्ये – पालिकिर
फिजी – सुवा
किरीबाती – दक्षिण तारवा
मार्शल बेटे – माजुरो
नऊरू – भांडवल नाही; यरेन हे सर्वात मोठे शहर आहे
न्यूझीलंड – वेलिंग्टन
पलाऊ – मेलेकेओक
पापुआ न्यू गिनी – पोर्ट मॉरेस्बी
सामोआ – आपिया
सोलोमन बेट – होनियारा
टोंगा – नुकुआलोफा
तुवालू – फनाफुटी
वानुआटु – पोर्ट विला

Latest post

शक्तिपीठ महामार्ग...

◾️शक्तिपीठ’महामार्ग नागपूर – गोव्या ◾️जिल्हे:  वर्धा, यवतमाळ, हिंगोली, नांदेड, परभणी, बीड, लातुर, धाराशीव, सोलापूर, सांगली, कोल्हापूर आणि ...