‘निसार’ उपग्रहाचे यशस्वी प्रक्षेपण

✔️ ▸ ‘निसार’ (NISAR – NASA-ISRO Synthetic Aperture Radar) हा भारताच्या इस्रो आणि अमेरिकेच्या नासाने संयुक्तपणे विकसित केलेला उपग्रह आहे.

✔️ ▸ पृथ्वीच्या पृष्ठभागावर होणाऱ्या बदलांचे अत्यंत अचूक निरीक्षण करण्यासाठी याचा वापर होणार आहे.

✔️ ▸ श्रीहरिकोटा येथून GSLV-Mk II (GSLV-F12) या रॉकेटद्वारे याचे यशस्वी प्रक्षेपण झाले.

✔️ ▸ उपग्रहाची एकूण वजनक्षमता – २,८०० किलोग्रॅम असून, यामध्ये दोन प्रकारचे सिंथेटिक ऍपर्चर रडार वापरण्यात आले आहेत.

② इस्रो आणि नासाचे योगदान

✔️ ▸ इस्रो: एल-बँड रडार रचना, डेटा हँडलिंग अ‍न्ड हाई-स्पीड डाऊनलिंक यंत्रणा, उपग्रह बस (satellite bus), उर्जा प्रणाली आणि प्रक्षेपणाचे नियोजन व अंमलबजावणी.

✔️ ▸ नासा: एल-बँड रडार यंत्रणा, हाय स्पीड डाऊनलिंक यंत्रणा, सोलिड स्टेट रेकॉर्डर, जीपीएस रिसिव्हर, बूम स्ट्रक्चर, रिफ्लेक्टर असे विविध तांत्रिक घटक तयार केले.

③ ‘निसार’ मिशनची उद्दिष्टे व उपयोगिता

✔️ ▸ पृथ्वीवरील भू-परिवर्तनांचे निरीक्षण (उदा. हिमवर्षाव, भूकंप, ज्वालामुखी, जमीन सरकणे).

✔️ ▸ हिमनद्या, ध्रुवीय बर्फाचे वितळणे, वनक्षेत्राचा ऱ्हास याचे दीर्घकालीन मापन.

✔️ ▸ शेती व वनसंवर्धनाच्या धोरणात्मक अभ्यासासाठी उपयुक्त.

✔️ ▸ हवामान बदल व पर्यावरणीय धोके ओळखण्यासाठी डेटा मिळवणे.

✔️ ▸ आपत्ती व्यवस्थापनात उपयोग होणारी माहिती देणे (भूकंप, पूर, वादळ इ.)

④ उपग्रहाची वैशिष्ट्ये

✔️ ▸ उपग्रह दोन बँड वापरतो – एल-बँड (NASA) व एस-बँड (ISRO).

✔️ ▸ रडार सिस्टमद्वारे दिवस-रात्र आणि कोणत्याही हवामानात पृथ्वीचा अभ्यास शक्य.

✔️ ▸ एकाच जागेच्या सतत निरीक्षणासाठी उपयुक्त.

✔️ ▸ प्रत्येक १२ दिवसांनी एकाच ठिकाणचे स्कॅनिंग.

✔️ ▸ ५ वर्षांचे नियोजित कार्यकाल.

⑤ अ‍प्लिकेशन्स व जागतिक महत्त्व

✔️ ▸ कृषी उत्पादकता आणि जमिनीची धारणशक्ती यावर निगराणी ठेवता येणार.

✔️ ▸ ध्रुवीय बर्फ वितळण्याच्या गतीचा मागोवा घेऊन जागतिक तापमानवाढीचा अभ्यास.

✔️ ▸ भूकंप प्रवण भागांतील ताणतणाव आणि हालचालींचा अभ्यास.

✔️ ▸ अंटार्क्टिक आणि आर्क्टिक भागातील बर्फाचे हालचाल निरीक्षण.

✔️ ▸ जागतिक हवामान मॉडेल्ससाठी अत्यंत उपयुक्त डेटा.

⑥ इतर महत्त्वाची माहिती

✔️ ▸ ‘निसार’ हा पृथ्वी निरीक्षण करणारा सर्वांत अचूक उपग्रह मानला जात आहे.

✔️ ▸ ISRO-NASA सहकार्याचे हे सर्वात मोठे प्रकल्पांपैकी एक आहे.

✔️ ▸ ‘निसार’चे पूर्ण नाव: NASA-ISRO Synthetic Aperture Radar.

✔️ ▸ ISRO च्या PSLV, GSLV आणि SSLV नंतर अमेरिकन सहकार्याने साकारलेली महत्त्वाची मोहीम.

✔️ ▸ यापूर्वी सुद्धा ISRO ने Oceansat, RISAT, Cartosat अशा अनेक रडार इमेजिंग उपग्रह यशस्वीपणे प्रक्षेपित केले आहेत.

⑦ भविष्यातील परिणाम आणि दिशा

✔️ ▸ हवामान, शेती, नैसर्गिक आपत्ती, जंगलांची वाढ किंवा ऱ्हास, खनिज संशोधन यामध्ये क्रांतिकारी बदल घडवण्याची क्षमता.

✔️ ▸ सुसंगत डेटा प्रणालीमुळे विविध देशांमध्ये वैज्ञानिक सहकार्याचे नवीन दालन खुले होणार.

✔️ ▸ भारतासाठी जागतिक हवामान अभ्यास आणि डेटा नेटवर्कमध्ये नेतृत्व मिळवण्याची मोठी संधी.