🕹भारतीय संसद ही लोकसभा व राज्यसभा व राष्ट्रपती मिळून तयार झालेली आहे.
🕹भारतीय घटनेच्या कलम 52 मध्ये भारताला एक राष्ट्रपती असेल असे स्पष्ट म्हटलेले आहे.
🕹भारतीय लोकशाही पद्धतीमध्ये दुहेरी स्थान शासन व्यवस्था दिसून येते. यामध्ये केंद्राचा कारभार हा संसदेमार्फत चालतो. तर घटक राज्याचा कारभार हा राज्य विधीमंडळामार्फत चालतो.
परंतु या दोन्ही प्रकारच्या राजकीय सत्तेवर नियंत्रण ठेवण्यासाठी राष्ट्रपती हे पद संविधानाने तयार केलेले आहे.
🕹भारताचे राष्ट्रपती हे देशाचे सर्वोच्च परंतु नामधारी शासन प्रमुख आहेत.
🕹देशातील सर्व राज्यकारभार हा राष्ट्रपतीच्या नावाने चालतो. संसदेचा प्रत्येक कायदा राष्ट्रपतीच्या सहिने तयार होत असतो.
🕹राष्ट्रपती हे देशाचे प्रथम नागरिक म्हणून ओळखले जातात.
🕹 राष्ट्रपतीला 26 जानेवारीच्या दिवशी मानवंदना स्वीकारण्याचा अधिकार आहे.
🕹राष्ट्रपती हे पद अतिशय जबाबदारीचे असल्यामुळे राष्ट्रपतीला काही घटनात्मक विशेष अधिकार देखील देण्यात आलेले आहेत.
🕹राष्ट्रपती हा तिन्ही दलांचा सर सेनापती असून घटक राज्याच्या राज्यकारभारावर देखील राज्यपालाच्या मार्फत त्याचे नियंत्रण असते. असे असले तरी भारताचे राष्ट्रपती हे इंग्लंडच्या राजाप्रमाणे वंश परंपरेने सत्तेवर येत नाही किंवा अमेरिकेच्या राष्ट्रपतीपदाप्रमाणे भारताचे राष्ट्रपतीपद तयार केलेले नाही.
🕹अमेरिकेमध्ये राष्ट्रपती हे वास्तविक शासन प्रमुख आहे. तर भारतात राष्ट्रपती हे नामधारी शासनप्रमुख आहेत.
🕹भारताच्या राष्ट्रपतीपदाची परंपरा ही अतिशय महत्वाची आहे.
🕹भारताचे पहिले राष्ट्रपती डॉ. बाबू राजेंद्र प्रसाद तर 11 वे राष्ट्रपती के.आर. नारायणन तर बारावे राष्ट्रपती ए.पी.जे. अब्दुल कलाम होते.
🕹तेराव्या राष्ट्रपती प्रतिभाताई पाटील व चौदावे राष्ट्रपती म्हणून प्रवण मुखर्जी हे कार्यरत होते.
🕹 सध्याचे राष्ट्रपती हे रामनाथ कोविंद आहेत.
🕹 *पात्रता* –
👑भारतीय घटना कलम 1951-56 (84-अ) च्या कलमानुसार-
🕹ती व्यक्ती भारताची नागरिक असावी.
🕹त्या व्यक्तीने वयाची 35 वर्षे पूर्ण केली असावी.
🕹त्याचे नाव देशाच्या कोणत्याही मतदार यादीत असणे आवश्यक आहे.
🕹ती व्यक्ती लोकसभेचा सदस्य म्हणून निवडून येण्यास पात्र असावी.
🕹संसदेने वेळोवेळी कायदा करून विहित केलेल्या अटी त्या व्यक्तीने पूर्ण केलेल्या असाव्यात.
🕹 *अपात्रता* –
भारतीय घटना कलम 1951-56 (84-अ) च्या कलमानुसार
🕹ती व्यक्ती सरकारी नोकर असल्यास.
🕹ती व्यक्ती सरकारी लाभ प्राप्त करणारी असल्यास.
🕹ती व्यक्ती वेडी किंवा दिवाळखोर असल्यास.
🕹ती व्यक्ती न्यायालयाने एखाद्या गुन्ह्यासाठी शिक्षा सुनावलेली असल्यास.
🕹त्या व्यक्तीची परदेशाशी निष्ठा असल्यास.
🕹 *निवडणूक* :-
🕹राष्ट्रपतीपद हे अतिशय महत्वाचे असल्यामुळे भारतीय घटनेच्या कलम 54 व 55 नुसार राष्ट्रपतीच्या निवडणुकीची पद्धत ठरवून दिलेली आहे.
🕹राष्ट्रपतीची निवड ही जनतेच्या प्रतिनिधीमार्फत एकलसंक्रमणीय पद्धतीनुसार होत असते.
🕹 *कार्यकाल*
भारतीय संविधानाच्या घटना कलम 83 नुसार राष्ट्रपतीचा कार्यकाल हा पाच वर्षाचा निश्चित केला आहे.
🕹राष्ट्रपती पदाची मुदत पाच वर्षाची असली तरी मुदतपूर्व राष्ट्रपती आपल्या पदाचा राजीनामा उपराष्ट्रपतीकडे देऊ शकतो.
🕹याशिवाय त्याने घटनेचा भंग केला असेल किंवा घटनाविरोधी कृत्य केले असेल अशा परिस्थितीत राष्ट्रपतीवर संसदेमध्ये महाभियोगाचा खटला चालविला जातो व हा महाभियोगाचा खटला सिद्ध झाल्यास राष्ट्रपतीला आपल्या पदाचा त्याग करावा लागतो.
🕹एक व्यक्ती राष्ट्रपतीपदासाठी किमान दोन वेळा निवडणूक लढवू शकते.
*🕹वेतन, भत्ते व सुविधा*
🕹राष्ट्रपतीला दरमहा 1,50,000 रु. वेतन प्राप्त होते.
🕹त्याशिवाय त्याच्या पदाला साजेल व शोभेल अशा सर्व सुविधांनी युक्त राष्ट्रपती भवन हे निवासस्थान प्राप्त होते.
🕹कार्यकालीन कामांसाठी देशी विदेशी प्रवास हा देखील मोफत असतो.
🕹एकदा निश्चित झालेले वेतन कोणी कमी करू शकत नाही.
🕹आर्थिक आणीबाणी लागू केली तर तेव्हा मात्र त्यांच्या वेतनात कपात होऊ शकते.
🕹निवृत्त वेतन प्राप्त करण्याचा अधिकार आहे.
*🎯राष्ट्रपतीचे कार्ये व अधिकार:-*
🕹भारताचे राष्ट्रपती हे देशाचे सर्वोच्च परंतु नामधारी शासनप्रमुख असतात.
🕹भारतीय संविधानाने राष्ट्रपतीला काही विशेष अधिकार दिलेले आहेत.
🕹भारतीय राज्यघटनेत कलम 47 मध्ये असा स्पष्ट उल्लेख आहे की, मंत्रीमंडळाने दिलेल्या सल्ल्यानुसार राष्ट्रपती आपले कार्ये पार पाडतील साधारणत: राष्ट्रपतीला पुढील कार्ये पार पाडावी लागतात.
*🕹कार्यकारी अधिकार* –
राष्ट्रपती पंतप्रधनाची नेमणूक करतो व पंतप्रधानाच्या सल्ल्यानुसार इतर मंत्र्यांची नेमणूक करतो.
🕹संसदेने केलेल्या सर्व कायद्याची अंमलबजावणी
