सिंधू संस्कृतीतील प्रमुख शोध (Indus Valley Civilization - प्रमुख स्थळे व वैशिष्ट्ये)

1. मोहनजोदडो (Mohenjodaro – सिंधू नदी, पाकिस्तान)

✅️ ➤ महास्नानगृह – (11.88 मी x 7.01 मी x 2.43 मी), सार्वजनिक स्नानगृह

✅️ ➤ पशुपती मूर्ती – ध्यानमग्न योगमुद्रेतील देव, सभोवताली हत्ती, गेंडा, वाघ, म्हैस

✅️ ➤ नृत्य करणारी मुलगी – कांस्यातील कलात्मक मूर्ती

✅️ ➤ अन्न साठवण कोठारे व जलनाल व्यवस्था

✅️ ➤ स्नानगृहे, विहिरी – स्वच्छतेवर भर

✅️ ➤ बहुमजली घरे व ग्रिड पद्धतीतील रस्ते

✅️ ➤ शिक्कांवर लिपी व प्राणीचित्र

✅️ ➤ मृतदेह ठेवण्यासाठी लाकडी पेट्यांचा वापर (secondary burial clue)

2. हडप्पा (Harappa – रावी नदी, पाकिस्तान)

✅️ ➤ धान्य साठवण कोठारे

✅️ ➤ वजनमाप प्रणाली व मृत्तिका शिक्के

✅️ ➤ शहराची नागरी व प्रशासकीय विभागणी

✅️ ➤ दफन संस्कृतीचे पुरावे

✅️ ➤ ग्रिड पद्धतीने रस्त्यांचे नियोजन

✅️ ➤ धातुकाम व मण्यांचे उद्योग

✅️ ➤ टेराकोटा खेळणी व प्राणीप्रतीके

3. कालीबंगन (Kalibangan – घग्गर नदी, राजस्थान)

✅️ ➤ वैशिष्ट्यपूर्ण विटा

✅️ ➤ नांगराच्या खुणा असलेले शेतीचे अवशेष

✅️ ➤ अग्निकुंड व भिंती – धार्मिक विधींसाठी

✅️ ➤ घोड्याचे पुरावे

✅️ ➤ शहराची तीन भागांत विभागणी

✅️ ➤ नियोजनबद्ध जलनाल व्यवस्था

✅️ ➤ नादी व पाणवठ्यांचे उपयोग

4. लोथल (Lothal – भोगवा नदी, गुजरात)

✅️ ➤ बंदर शहर – जलवाणिज्याचे केंद्र

✅️ ➤ अग्निकुंड – धार्मिक उपयोग

✅️ ➤ मौल्यवान दगड, मोती उद्योग

✅️ ➤ दरवाजे थेट मुख्य रस्त्याला उघडणारे – विशेष वैशिष्ट्य

✅️ ➤ भाताचे पहिले पुरावे

✅️ ➤ घोड्याचे पुरावे

✅️ ➤ जलाशय व जलव्यवस्थापन

✅️ ➤ मृत्तिकाशिक्के – व्यापारासाठी वापर

5. चन्हूदारो (Chanhudaro – सिंधू नदी, पाकिस्तान)

✅️ ➤ मोत्यांचे उत्पादन

✅️ ➤ सौंदर्यप्रसाधनांचे पुरावे – काजळदाणी, सुगंधी तेल

✅️ ➤ चामड्याचे काम

✅️ ➤ वस्त्रनिर्मिती व धातुकाम

✅️ ➤ खेळणी व फुलदाण्यांच्या आकृती

✅️ ➤ लघु घरांचे नागरी नमुने

6. सुतकागेंडोर / सुतकोटदा (Sutkagendor / Sutkotda – बलुचिस्तान, पाकिस्तान)

✅️ ➤ घोड्याचे पुरावे

✅️ ➤ बंदराचे पुरावे

✅️ ➤ ओमान व पश्चिम व्यापाराचे संकेत

✅️ ➤ अरबी समुद्रावरील महत्त्वाचे बंदर

7. बनवाली (Banawali – हरियाणा)

✅️ ➤ मातीचे नांगर

✅️ ➤ शेतीचे अवशेष – गहू, बार्ली

✅️ ➤ वेगळ्या शैलीतील विटा

✅️ ➤ नागरी नियोजन व टाकी व्यवस्था

✅️ ➤ वस्तीचे नकाशानुसार नियोजन

8. रंगपूर (Rangpur – गुजरात)

✅️ ➤ भाताचे पुरावे

✅️ ➤ मातीची भांडी व शेती अवशेष

✅️ ➤ नैऋत्य भारतातील सिंधू प्रभाव

✅️ ➤ जलवाहन व्यवस्थेचे अवशेष

✅️ ➤ दगडी व लाकडी घरांची उदाहरणे

🔎 सामान्य वैशिष्ट्ये:

✅️ ➤ ग्रिड पद्धतीने रचलेली शहरे

✅️ ➤ विहिरी, जलनाल, जलनिकासी यंत्रणा

✅️ ➤ वजनमापासाठी प्रमाणित मापे

✅️ ➤ शिक्के – व्यापार, धार्मिक उपयोग

✅️ ➤ धार्मिक श्रद्धा – मातृदेवता, योगमुद्रेतील प्रतीके

✅️ ➤ अत्यंत शांतताप्रिय समाज – शस्त्रप्रयोगाचे अभाव

✅️ ➤ विकसित शहरी जीवन – धातुकाम, वस्त्रनिर्मिती, मण्ये

✅️ ➤ कृषी – गहू, बार्ली, भात, कापूस उत्पादन

✅️ ➤ स्थलनियोजन, वीज-जलवहन यांचे तत्त्वज्ञान पुढील संस्कृतींना प्रेरणा