इंदरकुमार गुजराल

इंदरकुमार गुजराल

April 21, 1997 - March 19, 1998 | Janata Dal

इंदरकुमार गुजराल

श्री. इंदरकुमार गुजराल यांनी सोमवार 21 एप्रिल 1997, रोजी भारताचे 12वे पंतप्रधान म्हणून शपथ घेतली. दिवंगत श्री. अवतार नारायण गुजराल व श्रीमती पुष्पा गुजराल ह्यांचे पुत्र असलेल्या श्री. गुजराल ह्यांनी एमए, बी कॉम, पी एचडी व डी लिट पदवी संपादन केली. त्यांचा जन्म 4 डिसेंबर1919 रोजी अखंड भारतातील झेलम येथे झाला. 26 मे 1945 रोजी ते श्रीमती शीला गुजराल यांच्याशी विवाहबद्ध झाले.
इंदरकुमार गुजराल यांचे आई वडील स्वातंत्र्यसेनानी होते त्यांनी पंजाब मधील स्वातंत्र्य लढ्यात भाग घेतला. 1931 साली वयाच्या अवघ्या अकराव्या वर्षी श्री गुजराल स्वातंत्र्य लढ्यात सक्रीय सहभागी झाले होते. झेलम गावात तरुण मुलांची संघटना स्थापन केल्याबद्दल श्री गुजराल यांना अनेक वेळा पोलिसांकडून बेदम मारहाणही झाली होती. भारत छोडो आंदोलनादरम्यान श्री गुजराल यांना तुरुंगवासही झाला होता.
पंतप्रधान पदावर नियुक्ती होण्यापूर्वी 1 जून 1996 पासून त्यांनी परराष्ट्र व्यवहार खात्याचा कारभारही सांभाळला होता, शिवाय जल संपदा मंत्रालयाचा अतिरिक्त कारभारही त्यांनी सांभाळला. 1989-1990 दरम्यानही ते परराष्ट्र व्यवहार मंत्री म्हणून काम बघत होते, 1976-1980 दरम्यान ते भारताचे सोविएत रशियातील राजदूत(मंत्रीस्तर) होते व 1967-1976 दरम्यान त्यांनी खालील मंत्रालयांमध्ये मंत्री म्हणून काम केले.
दळणवळण व संसदीय कामकाज मंत्राालय
माहिती व प्रसारण तथा संचार मंत्राालय
बांधकाम व गृहनिर्माण मंत्राालय
माहिती व प्रसारण मंत्राालय
नियोजन मंत्राालय
श्री. गुजराल यांनी भूषविलेली संसदीय पदे
श्री. इंदरकुमार जुन 1996 पासून राज्यसभेचे नेते होते. 1993 ते 1996 दरम्यान वाणिज्य व वस्त्रोद्योग वरील संसदीय स्थायी समितीचे सदस्य, 1996 पर्यंत परराष्ट्र व्यवहार संबंधित संसदीय स्थायी समितीचे सदस्य, 1964 ते 1976 व 1989 ते 1991 मध्ये खासदार, 1992 मध्ये बिहारमधून राज्यसभेवर पुन्हा नियुक्ती, याचिका समिती, लोकलेखा समिती, राज्यसभेच्या नियम संबंधित समिती, अधिनस्थ विधान समिती, सामान्य प्रयोजन समिती आदी समित्यांचे ते सदस्य होते.
श्री. गुजराल यांनी सांभाळलेली अन्य पदे
इंदरकुमार गुजराल भारतीय दक्षिण आशियाई सहकार्य परिषदेचे अध्यक्ष, भांडवल योजना देखरेख समितीचे सदस्य, संरक्षण अध्ययन व विश्लेषण समितीचे माजी अध्यक्ष(आयडीएसए), उर्दू भाषा प्रोत्साहन संबंधित सरकारी समितीचे (गुजराल समिती)अध्यक्ष, 1959-1964 पर्यंत दिल्ली महानगरपालिकेचे उपाध्यक्ष, लाहोरे विद्यार्थी संघटनेचे अध्यक्ष, पंजाब विद्यार्थी महासंघाचे सरचिटणीस, कोलकाता, श्रीनगर व दिल्ली येथे विरोधी पक्ष संमेलनाच्या संयुक्त मोर्चाचे निमंत्रक व प्रवक्ते होते.
आंतरराष्ट्रीय प्रतिनिधित्व
श्री. गुजराल यांनी 1996 मध्ये झालेल्या संयुक्त राष्ट्र संघाच्या सर्वसाधारण सभेतील भारतीय प्रतिनिधी मंडळाचे, 1995 मध्ये जीनिव्हा येथे झालेल्या मानवाधिकारावरील संयुक्त राष्ट्र अधिवेशनात भारतीय प्रतिनिधी मंडळाचे नेते, 1990 मधील संयुक्त राष्ट्र संघाच्या सर्वसाधारण सभेतील भारतीय प्रतिनिधी मंडळाचे नेते, 1990 मध्ये संयुक्त राष्ट्र संघाच्या आर्थिक विकास विषयावर झालेल्या विशेष सत्रात भारतीय प्रतीनिधी मंडळाचे नेते, 1995 व 1996 मध्ये संयुक्त राष्ट्र संघाच्या भारतीय प्रतिनिधी मंडळाचे सदस्य, 1977 मध्ये शिक्षण व पर्यावरण विषयावरील युनेस्को मध्ये झालेल्या संमेलनात भारतीय प्रतिनिधी मंडळाचे नेते, 1970, 1972, 1974 मध्ये युनेस्को अधिवेशनात भारतीय प्रतिनिधी मंडळाचे पर्यायी नेते, 1973 मध्ये पॅरीसमध्ये युनेस्को द्वारे मनुष्य व नवसंप्रेषण प्रणाली वर आयोजित चर्चासत्राचे अध्यक्ष, 1995 मध्ये बुकारेस्ट मध्ये झालेल्या अंतर संसदीय संघ परिषदेचे प्रतिनिधी, 1994 मध्ये कॅनडा राष्ट्रकुल संसदीय संघ परिषदेचे प्रतिनिधी, 1967 मधील कॅनबेरा मध्ये झालेल्या आंतरसंसदीय संघ बैठकीचे प्रतिनिधी, 1974 मध्ये स्टॉकहोम मध्ये झालेल्या संयुक्त राष्ट्र अधिवेशनात भारतीय प्रतिनिधी मंडळाचे पर्यायी नेते, 1975 मधील गेबोन, कॅमेरुन, कोंगो, चाड, व मध्य आफ्रिका प्रजासात्तकसाठी विशेष दूत, 1966 मध्ये मलावी प्रजासत्ताकाच्या उद्घाटनासाठी भारताचे विशेष दूत, 1961 मध्ये बल्गेरिया मधील विशेष दूत, श्रीलंका, भूतान, इजिप्त व सुदान येथील राजनैतिक दौऱ्यावर केंद्रीय मंत्री, भारताच्या दक्षिण आशियाई सहकार्य परिषदेचे अध्यक्ष, 1961 मध्ये झालेल्या आशियाई रोटरी संमेलनाचे सह-अध्यक्ष आदि विविध पदांवर भारताचे प्रतिनिधित्व केले.
श्री. गुजराल यांच्याशी संबंधित सामाजिक संस्था
श्री. गुजराल नारी निकेतन ट्रस्ट व जालंधर (पंजाब) के ए एन गुजराल मेमोरेअल स्कूल चे अध्यक्ष, भारत पाक मैत्री संस्थेचे अध्यक्ष, दिल्ली कला सभागृहाचे संस्थापक अध्यक्ष, लोक कल्याण समितीचे उपाध्यक्ष, 1960 मध्ये रोटरी क्लब दिल्लीचे अध्यक्ष, 1961 मध्ये आशियाई रोटरी परिषदांचे उपाध्यक्ष होते.
विशेष रुची
श्री. गुजराल राष्ट्रीय व आंतरराष्ट्रीय विषयांवर लेखन करत होते. तसेच नाट्यलेखन व समीक्षा करत होते.