प्राचीन भारताचा इतिहास

अधिक माहितीसाठी नक्की पहा : www.yashacharajmarg.com

🪨 1. अश्मयुग: संकल्पना आणि कालखंड

➤ "अश्म" म्हणजे दगड; अश्मयुग म्हणजे दगडी अवजारांचा काळ 

➤ यामध्ये मानवाने हत्यारे, अवजारे इत्यादी दगडापासून तयार केली

➤ याचे तीन प्रमुख टप्पे आहेत:

  ➤ पुरापाषाण (Paleolithic) – खूप जुन्या दगडी अवजारांचा काळ 

  ➤ मध्यपाषाण (Mesolithic) – संक्रमण काळ

  ➤ नवाश्म (Neolithic) – नवीन दगडी अवजारांचा  काळ

🌍 2. पृथ्वी व मानवाचा उगम

➤ पृथ्वीचा उगम सुमारे 460 कोटी वर्षांपूर्वी झाला

➤ चतुर्थक (Quaternary) कालखंडात मानवाचा विकास झाला

➤ मानवाचा उगम सुमारे २६ लाख वर्षांपूर्वी आफ्रिकेत झाला

➤ भारतात मानवाचे अवशेष नाहीत, पण हत्यारे (उदा. बोरी, महाराष्ट्र) सापडले आहेत

🗿 3. पुरापाषाण युग (इ.स.पू. २५०,००० - १०,०००)

➤ शिकारी आणि अन्न संकलक जीवनशैली

➤ तासलेले व टवके फोडलेले दगडी हत्यारे

➤ निवास – नैसर्गिक गुहा, जंगलातील निवारे

➤ प्रमुख स्थळे – भीमबेटका, बेलन खोरे, नर्मदा खोरे, कर्नूल, छोटा नागपूर पठार

➤ हवामान – हिमयुग, थंड व पावसाळी

📜 4. पुरापाषाण युगाचे तीन टप्पे

4.1 निम्न पुरापाषाण (२५०,००० - १००,००० BCE)

 ➤ मोठ्या हस्तकुऱ्हाडी, चॉपर, क्लीवर

 ➤ स्थळे – सोहन खोरे, भीमबेटका, बेलन खोरे

4.2 मध्य पुरापाषाण (१००,००० - ४०,००० BCE)

 ➤ फ्लेक्स, टोकदार अवजारे

 ➤ स्थळे – नर्मदा, तुंगभद्रा खोरे

4.3 उच्च पुरापाषाण (४०,००० - १०,००० BCE)

 ➤ ब्लेड्स, स्क्रॅपर्स, ब्युरिन्स

 ➤ होमो सेपियन्सचा उदय

 ➤ स्थळे – महाराष्ट्र, आंध्र, गुजरात

🪶 5. मध्यपाषाण युग (Mesolithic) (९००० - ५००० BCE)

➤ मायक्रोलिथ (लहान धारदार दगड) अवजारे

➤ शिकार, मासेमारी, अन्न संकलन

➤ पशुपालनास प्रारंभ

➤ महत्त्वाची स्थळे – बागोर, आझमगड, कृष्णा खोरे

➤ सांबार सरोवर – वनस्पती लागवडीचे पुरावे

🎨 6. प्रागैतिहासिक चित्रकला

➤ भीमबेटका – भारतातील प्रसिद्ध चित्रमय गुहा

➤ ५०० हून अधिक गुहा – शिकारी, मानवाकृती, प्राणी

➤ चित्रकला लोहयुगापर्यंत सुरू होती

🌾 7. नवाश्म युग (Neolithic Age)

➤ भारतात सुरुवात – इ.स.पू. ७०००

➤ स्थायिक जीवनशैली, शेती, पशुपालन

➤ गुळगुळीत दगडी अवजारे व कुऱ्हाड

➤ मृदभांडी – हाताने व चाकावर बनवलेली

➤ स्थळे – मेहरगढ, बुर्झहोम, चिरंद, पिकलिहळ, मिर्झापूर

📍 8. भारतातील नवाश्म युगाची स्थळे

➤ मेहरगढ – गहू, कापूस, विटांची घरे

➤ बुर्झहोम – खड्ड्यातील घरे, हाडांची अवजारे

➤ चिरंद – हाडे, शिंगांचा वापर

➤ पिकलिहळ – गोठे, राखेचे ढिगारे

➤ मिर्झापूर – तांदूळ शेती

➤ गारो टेकड्या (आसाम-मेघालय) – अवशेष

🏡 9. नवाश्म युगातील जीवनशैली व मर्यादा

➤ घरे – बांबू, माती, विटांची

➤ शेती – रागी, कुळीथ, तांदूळ

➤ पशुपालन – गुरे, मेंढ्या, बकऱ्या

➤ मृदभांडी – काळी, करडी, चटई डिझाइन

➤ मर्यादा – अन्न उत्पादन कमी, कठोर परिश्रम

🧱 10. महाराष्ट्रातील नवाश्म व मध्यपाषाण स्थळे

➤ इनामगाव, पाटण, हतकलंगणा – नवाश्म व मध्यपाषाण संशोधन

➤ पाषाण (रायगड), हातखंबा (रत्नागिरी), नेवासा (अहमदनगर)