प्राणी वर्गीकरण – Animal Kingdom (Animal Classification

🔷 General Introduction

➤ सर्व प्राणी किंग्डम अॅनिमेलिया (Kingdom Animalia) मध्ये मोडतात.

➤ हे बहुकोशीय (Multicellular), परपोषी (Heterotrophic) आणि हालचाल करणारे (Motile) असतात.

➤ प्राण्यांना शरीररचना, पेशींची रचना, पोकळीची उपस्थिती, आणि शरीरातील विभाजन (Segmentation) या निकषांवर वर्गीकृत केले जाते.

🔷 1) पोरिफेरा (Porifera) – स्पंज वर्ग (Sponges)

➤ शरीर छिद्रयुक्त (Porous body), पाण्यातून अन्न घेणे.

➤ खरे ऊतक (Tissue) विकसित नाहीत.

➤ उदाहरणे – Sycon, Spongilla, Euplectella

🔷 2) सिलेंट्राटा / नीडेरिया (Coelenterata / Cnidaria)

➤ शरीरात निडोसिस्ट (Nidocyst) नावाचे दंशक पेशी (Stinging cells) असतात.

➤ रेडियल सममिती (Radial symmetry), दोन शरीररूप – पोलिप व मेड्यूसा.

➤ उदाहरणे – Hydra, Jellyfish, Obelia, Coral

🔷 3) प्लॅटीहेल्मिन्थिस (Platyhelminthes) – फ्लॅटवर्म्स (Flatworms)

➤ शरीर सपाट, द्विपार्श्व सममित (Bilateral symmetry), त्रिस्तरीय (Triploblastic).

➤ बरेच परजीवी (Parasitic).

➤ उदाहरणे – Tapeworm (Taenia), Liver fluke (Fasciola)

🔷 4) नेमॅटहेल्मिन्थिस (Nemathelminthes) – राउंडवर्म्स (Roundworms)

➤ शरीर दोन्ही बाजूंनी गोलाकार, अविकसित रक्तवाहिन्या व श्वसनसंस्था.

➤ परजीवी जीवन पद्धती.

➤ उदाहरणे – Ascaris (Roundworm), Wuchereria (Filaria worm)

🔷 5) अ‍निलिडा (Annelida) – खंडयुक्त कृमी (Segmented worms)

➤ शरीरात खंड (Segments), खऱ्या शरीर पोकळीसह (True coelom).

➤ रक्ताभिसरण प्रणाली विकसित.

➤ उदाहरणे – Earthworm (Pheretima), Leech (Hirudinaria)

🔷 6) आर्थ्रोपोडा (Arthropoda) – संधिपाद प्राणी (Joint-legged animals)

➤ शरीरावर बाह्यकंकाल (Exoskeleton) चिटिनयुक्त.

➤ संयुक्त पाय (Jointed legs), सर्वात मोठा संघ.

➤ उदाहरणे – Cockroach, Crab, Butterfly, Spider, Scorpion

🔷 7) मॉलस्का (Mollusca) – शंखधारी प्राणी (Soft-bodied animals)

➤ शरीर मऊ, बहुधा शंख (Shell) असतो.

➤ श्वसनासाठी गिल्स (Gills).

➤ उदाहरणे – Pila (Apple snail), Octopus, Sepia (Cuttlefish)

🔷 8) इकायनोडर्माटा (Echinodermata) – कंटकधारी प्राणी (Spiny-skinned animals)

➤ फक्त सागरी (Marine), शरीरावर काटे.

➤ जलवाहक प्रणाली (Water vascular system) उपस्थित.

➤ उदाहरणे – Starfish (Asterias), Sea urchin, Sea cucumber

🔷 9) हेमीकोर्डेटा (Hemichordata) – अर्धकशेरुकी (Half-chordates)

➤ शरीर तीन भागांत – प्रोबॉसिस, कॉलर, ट्रंक.

➤ नोटोकोर्ड (Notochord) फक्त पुढील भागात आढळतो.

➤ उदाहरण – Balanoglossus

🔷 10) कॉर्डेटा (Chordata) – कशेरुकी प्राणी (Vertebrates)

➤ नोटोकोर्ड (Notochord), पृष्ठीय नाडीतंतू (Dorsal nerve cord), आणि पाठीमागील शेपटी (Post-anal tail) असते.

➤ रक्ताभिसरण प्रणाली बंद प्रकारची.

कॉर्डेटा अंतर्गत प्रमुख वर्ग (Major Classes):

1️⃣ Pisces (माशे) – जलचर, गिल्सद्वारे श्वसन. उदा. Rohu, Shark

2️⃣ Amphibia (उभयचर) – जल व स्थल दोन्ही ठिकाणी राहतात. उदा. Frog, Toad

3️⃣ Reptilia (सरीसृप) – शीत रक्ताचे, खवलेदार त्वचा. उदा. Snake, Lizard, Crocodile

4️⃣ Aves (पक्षी) – उष्ण रक्ताचे, पंख, अंडी देतात. उदा. Pigeon, Sparrow, Peacock

5️⃣ Mammalia (सस्तन प्राणी) – उष्ण रक्ताचे, दूध देतात. उदा. Man, Cow, Dog, Bat

🔷 सारांश (Summary)

➤ प्राणी वर्गीकरणात 10 प्रमुख संघ (Phyla) विचारात घेतले जातात.

➤ यांपैकी Arthropoda हा सर्वात मोठा संघ आहे, तर Chordata मध्ये मानवाचा समावेश होतो.

अधिक माहितीसाठी नक्की पहा :  www.yashacharajmarg.com